Σταυρούλα Χαιδεμενάκου: «Γυναικοκτονία: η κοινωνία μας ωριμάζει πια στο θέμα αυτό, αν και με επώδυνο τρόπο…»

Το Femina Lab, μέσα από τη στήλη «Πρόσωπα», συνδιαλέγεται και φωτίζει γυναίκες που αγωνίζονται καθημερινά, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ενάντια σε κάθε μορφή βίας, ανισότητας και καταπάτησης των θεμελιωδών γυναικείων δικαιωμάτων

Με αφορμή την εκστρατεία «Γυναικοκτονία είναι Γιατί το κίνητρο έχει σημασία», της ΧΕΝ Ελλάδος, με αίτημα την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα, η Πρόεδρός της, κ. Σταυρούλα Χαϊδεμενάκου παραχώρησε συνέντευξη στο Femina Lab.

Κα Χαϊδεμενάκου, η ΧΕΝ Ελλάδος, ήδη από το 2019, διεκδίκησε την υιοθέτηση του όρου «γυναικοκτονία». Σήμερα κλιμακώνει τον αγώνα της και απαιτεί, η γυναικοκτονία να αναγνωρισθεί ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα. Γιατί αυτή η κλιμάκωση και γιατί η ΧΕΝ επιλέγει τη δεδομένη χρονική στιγμή;

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος τον Νοέμβριο 2019, στο 29^ο Συμβούλιο της Παγκόσμιας Χ.Ε.Ν. στο Γιοχάνεσμπουργκ της Ν. Αφρικής, πρότεινε και πέτυχε την υιοθέτηση του όρου «γυναικοκτονία» από το κίνημα της Παγκόσμιας Χ.Ε.Ν. Από εκείνη την χρονική στιγμή, έως σήμερα, το 2024, ο όρος αυτός έγινε αποδεκτός κοινωνιολογικά και γλωσσικά για τον χαρακτηρισμό της δολοφονίας μιας γυναίκας από έναν άνδρα, με κίνητρο την πατριαρχική αντίληψη που δεν αποδέχεται την άρνηση μιας γυναίκας να αποτελεί κτήμα του δράστη της δολοφονίας. Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι υιοθετούμε τον όρο αυτό στις περιπτώσεις που αναλογεί, το έγκλημα της «γυναικοκτονίας» δεν έχει αναγνωριστεί ως αυτοτελές ποινικό αδίκημα. Στην Χ.Ε.Ν. θεωρούμε ότι έχει έρθει πλέον το πλήρωμα του χρόνου και για αυτήν την θεσμική, νομική αναγνώριση και γι’ αυτό αναλαμβάνουμε τώρα αυτή την εκστρατεία.

«…Η κοινωνία μας ωριμάζει πια στο θέμα αυτό, αν και με επώδυνο τρόπο, αναγνωρίζοντας στην συνείδησή της την ιδιαιτερότητα του εγκλήματος αυτού, και παρατηρούμε ότι όλο και περισσότερες φωνές ενώνονται και διεκδικούν την εξάλειψη της «γυναικοκτονίας».

Σήμερα έχουν γίνει κατανοητά τα «γιατί» που την διαφοροποιούν από το κοινό έγκλημα της ανθρωποκτονίας, είτε αυτά αναφέρονται στα πατριαρχικά στερεότυπα που υποκρύπτονται, αφενός στο κίνητρο και αφετέρου στα «ελαφρυντικά» που ζητούνται και  βαφτίζουν στοιχεία κοινωνικής επιβολής και εξουσίας, σε βιολογικά χαρακτηριστικά διαφοροποίησης των δύο φύλων, είτε αναφέρονται στην αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου αντιμετώπισής τους, που επιδιώκουμε με την νομική αναγνώρισή της, ως αυτοτελούς ποινικού αδικήματος. Η κοινωνία μας ωριμάζει πια στο θέμα αυτό, αν και με επώδυνο τρόπο, αναγνωρίζοντας στην συνείδησή της την ιδιαιτερότητα του εγκλήματος αυτού, και παρατηρούμε ότι όλο και περισσότερες φωνές ενώνονται και διεκδικούν την εξάλειψη της «γυναικοκτονίας».

«… ο όρος δεν δηλώνει την εμμονή των γυναικών για θυματοποίηση, αλλά μια ζοφερή καλά κρυμμένη, συχνά, πραγματικότητα.»

Στο άρθρο σας στο Femina Lab «Νεοφεμινισμός, νεοπατριαρχία, καλώς ήρθαν τα νεοστερεότυπα» με αφορμή τα θέματα των Πανελληνίων εξετάσεων το 2023 είχατε γράψει μεταξύ άλλων ότι «…ο αγώνας για την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτόνομου ποινικού αδικήματος, δεν συνιστά εμμονή στις διαφορές των δύο φύλων ή πάθος για θυματοποίηση αλλά συνειδητοποίηση μιας υπαρκτής επικίνδυνης κατάστασης.» Τι πιστεύετε ότι θα αλλάξει με την αναγνώριση; 

Με την αναγνώριση της γυναικοκτονίας ως αυτόνομου ποινικού αδικήματος θα γίνει ορατή με τον πιο εμφατικό τρόπο η συμβολή των πατριαρχικών στερεοτύπων που οδηγούν σε μια γυναικοκτονία και η νομική καταδίκη τους θα συνεισφέρει στην σταδιακή αποδυνάμωσή τους. Όσο μια δράση δεν λέγεται και δεν αντιμετωπίζεται με το όνομά της, δηλ. με τα ακριβή χαρακτηριστικά της, τόσο περισσότερο θα ενδυναμώνεται σιωπηρά, καθώς το αληθινό πρόβλημα κρύβεται κάτω από το χαλί. Όσο δεν καυτηριάζεται μια νοσηρή κατάσταση ανισότητας και δεν τιμωρείται αυστηρά κατά την ποινική αντιμετώπισή της, τόσο θα διαιωνίζεται η πατριαρχική νοοτροπία που την γεννά και απλά θα αλλάζει μανδύα και θα επανέρχεται. Συνεπώς αυτό στο οποίο ευελπιστώ και πιστεύω ότι θα αλλάξει είναι ότι θα απογυμνωθεί η ιδεολογία της ανισότητας που οπλίζει το χέρι του γυναικοκτόνου, ώστε και οι υπέρμαχοι της άρνησης της ύπαρξης σήμερα έμφυλων στερεοτύπων να αντιληφθούν ότι ο όρος δεν δηλώνει την εμμονή των γυναικών για θυματοποίηση, αλλά μια ζοφερή καλά κρυμμένη, συχνά, πραγματικότητα. Όσο δεν καταδικάζονται στην πράξη απερίφραστα τα έμφυλα πατριαρχικά στερεότυπα θα εξακολουθούν να υπαγορεύουν στον θύτη τον φόνο της γυναίκας θύματος που δεν αναγνωρίζει την ανωτερότητα της θέλησης του άνδρα-αφέντη.

«…Παρατηρώ ότι τα τελευταία χρόνια τα κορίτσια και τα αγόρια μας αντιστέκονται περισσότερο στα στερεότυπα του φύλου και θεωρούν ότι η πλήρης ισότητα των φύλων δεν πρέπει να αποτελεί προσδοκώμενο ιδανικό αλλά καθημερινή πραγματικότητα…»

Έχετε μια θέση ευθύνης ως εκπαιδευτικός, με πολλά χρόνια εμπειρίας. Πώς εξελίσσεται η κουλτούρα των μαθητριών και μαθητών, σε σχέση με τα έμφυλα στερεότυπα;

Ως εκπαιδευτικός και μάλιστα μέλος μιας ιστορικής εθελοντικής γυναικείας οργάνωσης είμαι ευαισθητοποιημένη στην σημασία της εκπαίδευσης των μαθητριών και μαθητών στην αναγνώριση και καταδίκη των έμφυλων στερεότυπων και με ικανοποίηση διαπιστώνω ότι για το ίδιο προσπαθούν μέσα και έξω από τις τάξεις στο σύνολό τους οι συνάδελφοί μου. Παρατηρώ ότι τα τελευταία χρόνια τα κορίτσια και τα αγόρια μας αντιστέκονται περισσότερο στα στερεότυπα του φύλου και θεωρούν ότι η πλήρης ισότητα των φύλων δεν πρέπει να αποτελεί προσδοκώμενο ιδανικό αλλά καθημερινή πραγματικότητα, και με αυτήν την αντίληψη μεγαλώνουν στις οικογένειές τους. Ωστόσο, ο αγώνας του σχολείου για την διαπαιδαγώγηση των εφήβων ενάντια στα έμφυλα στερεότυπα πρέπει να παραμένει αμείωτος, καθώς αυτά συχνά είναι τόσο βαθιά ριζωμένα που όχι σπάνια αναδύονται ως «ενστικτώδεις αντιδράσεις» σε ορισμένες συμπεριφορές. Επειδή είναι θεμελιωμένα σε σχέσεις επιβολής και εξουσίας,  είναι δύσκολο να εξαλειφθούν από όλες τις συμπεριφορές που υποβάλλουν ακόμη και από άτομα που στην καθημερινή ρητορική τους ο λόγος τους δεν έχει στερεοτυπικά στοιχεία του φύλου. Κατά συνέπεια, ενώ στο επίπεδο της συνειδητής ρητορικής τα έμφυλα στερεότυπα γίνονται γρήγορα αντιληπτά από τις μαθήτριες και τους μαθητές και η κουλτούρα τους έχει εξελιχθεί, στο ασυνείδητο επίπεδο της ενστικτώδους συμπεριφοράς δεν είμαι σίγουρη ότι συμβαίνει το ίδιο, διατηρώ επιφυλάξεις και θεωρώ ότι έχουμε δρόμο να διανύσουμε ακόμη.

«… οραματίζομαι τις γυναίκες ανεξάρτητες, με υψηλή αυτοεκτίμηση, ώστε να πιστεύουν ότι με τις δυνάμεις τους και την πίστη στα όνειρά τους μπορούν να κατακτήσουν τους στόχους που οι ίδιες  -και όχι τα κοινωνικά πρότυπα- έχουν θέσει»

Ως Πρόεδρος της ΧΕΝ Ελλάδος, μιας εθελοντικής, γυναικείας, φεμινιστικής οργάνωσης που έχει συμπληρώσει, ήδη, 100 χρόνια ζωής και δράσης στην Ελλάδα, ποιο είναι το όραμά σας για τις γυναίκες και ιδιαίτερα τις νέες γυναίκες;

Στην ΧΕΝ Ελλάδος, την ιστορική, εθελοντική, γυναικεία, οργάνωση, που έχω την τιμή αυτή την περίοδο να είμαι Πρόεδρος, μοιραζόμαστε αξίες όπως η συναντίληψη, το κοινό όραμα, η διαγενεακότητα και η συμπερίληψη. Για τον λόγο αυτό το όραμά μου για τις γυναίκες ζυμώνεται και συνδιαμορφώνεται με εκείνο των εθελοντριών γυναικών που προσφέρουν στην Οργάνωση, για να μην νιώθει καμιά γυναίκα μόνη και αδύναμη. Μετά από 100 χρόνια αγώνων συνηγορίας, δράσεων και προγραμμάτων ανάπτυξης των γυναικών οραματίζομαι τις γυναίκες ανεξάρτητες, με υψηλή αυτοεκτίμηση, ώστε να πιστεύουν ότι με τις δυνάμεις τους και την πίστη στα όνειρά τους μπορούν να κατακτήσουν τους στόχους που οι ίδιες  -και όχι τα κοινωνικά πρότυπα- έχουν θέσει. Οραματίζομαι γυναίκες που απολαμβάνουν τα ίδια δικαιώματα και προνόμια με τους άνδρες σε αρμονική συμβίωση μαζί τους, όπου οι έννοιες «έμφυλη βία» και «γυναικοκτονία» θα αποτελούν παρελθόν και όπου δεν θα χρειάζονται ποσοστώσεις για να αναδειχτούν οι προσωπικότητες και οι ικανότητές τους.

Πολύ περισσότερο για τις νέες γυναίκες ελπίζω ότι θα είναι ηγέτιδες της ζωής τους στους ρόλους που εκείνες θα επιλέξουν, ενώ θα μπορούν να αναλάβουν και ηγετικούς ρόλους στην επιστήμη, την κοινωνία και την πολιτική, εξίσου, με τους άνδρες, χωρίς αυτό να αποτελεί είδηση, χωρίς περιορισμούς  από γυάλινες οροφές, ή, γυάλινους τοίχους.