Αντιφεμινιστικός λόγος και πράξεις

Πόσο κινδυνεύουν τα κεκτημένα να μην είναι πλέον δεδομένα;

Η τελευταία δεκαετία χαρακτηρίζεται από έντονη οικονομική και κατ’ επέκταση κοινωνική κρίση σε παγκόσμιο σχεδόν επίπεδο. Η πανδημία λειτούργησε ως μεγεθυντικός παράγοντας. Η ανασφάλεια που γεννούν οι συνθήκες φέρει ως αποτέλεσμα μια έντονη ιδεολογική και πολιτική μεταστροφή σε πιο συντηρητικά έως και ακραία σχήματα, όπου ο Λόγος τόσο για το κοινωνικό όσο και για το ατομικό δικαίωμα τουλάχιστον περιορίζεται. Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στα Δικαιώματα των Γυναικών η συζήτηση και οι πρακτικές της προεκτάσεις μας γυρνούν δεκαετίες πίσω.

Τα παραδείγματα ποικίλλουν τόσο χωρικά, όσο και σε επίπεδο κλιμάκωσης του αντι-γυναικείου λόγου.

Στη Ρωσία του Πούτιν^[i] και στην Αμερική του Τραμπ^[ii] ο σεξιστικός λόγος λειτούργησε ως πολιτική τακτική για την ενίσχυση του «δυναμικού», «ανδρικού» πολιτικού προφίλ τους.

Ιδιαίτερα στην Αμερική η συστημική άνοδος της Νέας Δεξιάς^[iii] επιφέρει τρομακτικές οπισθοχωρήσεις όχι μόνο στο γυναικείο ζήτημα, αλλά και στην πρόοδο γενικότερα (βλ. π.χ. άρνηση της θεωρίας της εξέλιξης).

“…ο αντιφεμινισμός βρίσκει το γόνιμό του έδαφος για να αναπτυχθεί

και να εκφραστεί σε συλλογικό επίπεδο μέσα από ποικίλες πτυχές,

κάποιες από τις οποίες θίγουν τη γυναίκα ακόμη και στο πιο βασικό δικαίωμα:

Το δικαίωμα του να ζει.”

Αντίστοιχα, στην Ευρώπη παρατηρούμε με μεγάλη ανησυχία την άνοδο ακροδεξιών εθνικιστικών ή/και φασιστικών ή/και νεοναζιστικών πολιτικών σχηματισμών που διεκδικούν, επί ίσοις όροις, τη συμμετοχή τους στην εξουσία. Σε αυτούς τους ιδεολογικούς χώρους η Γυναίκα εκλαμβάνεται, κυριότερα, ως το «αναπαραγωγικό σώμα» του έθνους με πολύ περιορισμένη κοινωνική, οικονομική πολιτική ταυτότητα^[iv]. Και ενώ υπάρχουν γυναίκες σε ηγετικούς ρόλους, όπως η Μελόνι στην Ιταλία ή η Λεπέν στη Γαλλία^[v], αυτές αναπαράγουν το σύστημα που καταπιέζει και εκμεταλλεύεται τις περισσότερες γυναίκες. «Και πάντα υπάρχει ανάγκη για τέτοιες «εξωραϊστικές» γυναίκες, που θα σταθούν στο πλευρό της βαθύτερης πατριαρχίας, όπως η Μελόνι και η Λεπέν»^[vi].

Σε αυτό λοιπόν το κοινωνικό τοπίο ο αντιφεμινισμός βρίσκει το γόνιμό του έδαφος για να αναπτυχθεί και να εκφραστεί σε συλλογικό επίπεδο μέσα από ποικίλες πτυχές, κάποιες από τις οποίες θίγουν τη γυναικά ακόμη και στο πιο βασικό δικαίωμα: Το δικαίωμα του να ζει.

Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε:                         

Παγκόσμια: Αύξηση των γυναικοκτονιών 

Σύμφωνα με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών 81.100 γυναίκες και κορίτσια δολοφονήθηκαν παγκοσμίως το 2021. Από αυτές, οι περίπου 45.000 (ποσοστό 56%) δολοφονήθηκαν από τους στενούς συντρόφους τους ή άλλα μέλη της οικογένειάς τους (συμπεριλαμβανομένων πατέρων, μητέρων, θείων και αδελφών). Αυτό σημαίνει ότι, κατά μέσο όρο, περισσότερες από πέντε γυναίκες ή κορίτσια σκοτώνονται κάθε ώρα από κάποιο μέλος της οικογένειά τους. Οι νυν και οι πρώην σύντροφοι είναι μακράν οι πιο πιθανοί δράστες γυναικοκτονίας, αντιπροσωπεύοντας κατά μέσο όρο το 65% όλων των δολοφονιών που σχετίζονται με οικείο σύντροφο και οικογένεια^[vii].

Femina Focus Γυναικοκτονίες: Η Έκθεση του ΟΗΕ για το 2021

Οι γυναίκες λόγω του φύλου τους συνεχίζουν να δολοφονούνται

Σε απόλυτους αριθμούς οι δολοφονίες είναι υψηλότερες στην Ασία. Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι στην Αφρική οι γυναίκες και τα κορίτσια διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο δολοφονίας από τους συντρόφους τους ή άλλα μέλη της οικογένειάς τους. Το 2021, το ποσοστό γυναικοκτονιών που σχετίζονται με σύντροφο/οικογένεια στην Αφρική υπολογίστηκε σε 2,5 ανά 100.000 γυναικείο πληθυσμό, σε σύγκριση με 1,4 στην Αμερική, 1,2 στην Ωκεανία, 0,8 στην Ασία και 0,6 στην Ευρώπη^[viii].

 “Εκτιμάται ότι ο αριθμός των γυναικοκτονιών είναι μεγαλύτερος,

καθώς σε τέσσερεις από τις δέκα περιπτώσεις παγκοσμίως

δεν καταγράφονται επαρκείς πληροφορίες”

Σε επίπεδο Ευρώπης, την υψηλότερη αύξηση, 187,5%, στις γυναικοκτονίες συνολικά σημείωσε το 2021 η Ελλάδα: από 8 περιστατικά το 2020 σε 23 το 2021. «Άλμα» έκανε και η Σουηδία με αύξηση των γυναικοκτονιών 120% το 2018 σε σύγκριση με το 2017, ενώ η Εσθονία και η Σλοβενία σημείωσαν αύξηση 100% το 2015 και το 2020 αντίστοιχα. Συγκρίνοντας τη διετία της πανδημίας με το 2019 προκύπτει ότι σε Ελλάδα, Σλοβενία, Γερμανία και Ιταλία υπήρξε σημαντική αύξηση στις γυναικοκτονίες^[ix].

Εκτιμάται ότι ο αριθμός των γυναικοκτονιών είναι μεγαλύτερος, καθώς σε τέσσερεις από τις δέκα περιπτώσεις παγκοσμίως δεν καταγράφονται επαρκείς πληροφορίες^[x].

Ιράν: Μαζικές δηλητηριάσεις, άγρια καταστολή γυναικών που αντιδρούν

Τον Σεπτέμβριο του 2022 με αφορμή τον θάνατο της Μαχσά Αμινί οι Ιρανές μέσα από μαζικές διαμαρτυρίες απαιτούν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα^[xi]. Οι διαμαρτυρίες τους προκαλούν παγκόσμιο κύμα αλληλεγγύης, αλλά καταστέλλονται άγρια. Κορύφωση αυτής της καταστολής είναι η μαζική δηλητηρίαση κοριτσιών σε σχολεία της πόλης Κομ, ζήτημα το οποίο δεν έχει διαλευκανθεί ακόμη^[xii].

Αφγανιστάν: η απόλυτη «εξαφάνιση» της γυναικείας μορφής

Μετά την ανάκτηση περιοχών της χώρας από τους Ταλιμπάν η γυναίκα στο Αφγανιστάν έχει εξαφανιστεί από οποιαδήποτε έκφανση της δημόσιας ζωής (εργασία, εκπαίδευση, ψυχαγωγία). Ακόμη και στις βιτρίνες καταστημάτων γυναικείων ενδυμάτων οι κούκλες είναι είτε με απολύτως καλυμμένο το κεφάλι, είτε και χωρίς καθόλου κεφάλι^[xiii].

“Κορύφωση αυτής της καταστολής είναι

η μαζική δηλητηρίαση κοριτσιών σε σχολεία της πόλης Κομ,

ζήτημα το οποίο δεν έχει διαλευκανθεί ακόμη”

Απαγόρευση Αμβλώσεων

Στο στόχαστρο του Δυτικού κόσμου έχει μπει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών μέσα από τη συζήτηση για την απαγόρευση των αμβλώσεων^[xiv],^[xv],^[xvi] συνθήκη που αφενός μας γυρνά δεκαετίες πίσω, αφετέρου δημιουργεί πραγματικούς κινδύνους για τη ζωή των γυναικών που αναγκάζονται να καταφύγουν είτε σε παράνομες και αμφιβόλου υγιεινής συνθήκες για να διακόψουν μια εγκυμοσύνη, είτε αναγκάζονται να ταξιδέψουν σε άλλες χώρες^[xvii]. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν 23.000 γυναίκες από μη ασφαλείς αμβλώσεις, ενώ δεκάδες χιλιάδες άλλες εμφανίζουν σημαντικές επιπλοκές στην υγεία τους^[xviii].

Femina Rights Lab: Γλωσσάρι Όρων - Αντισύλληψη/άμβλωση

Ελλάδα: Στις τελευταίες θέσεις ως προς την επίτευξη της ισότητας

Η Ελλάδα από το 2013 βρίσκεται στην τελευταία θέση του γενικού δείκτη Ισότητας των Φύλων, σύμφωνα με τα στοιχεία που εκδίδει ετησίως το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων (EIGE). Η διαφορά από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στους τομείς της εργασίας, οικονομίας, εκπαίδευσης και υγείας, δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Εκεί που εντοπίζεται η μεγαλύτερη διαφορά είναι στον τομέα της εξουσίας, όπου η Ελλάδα έχει τη μισή βαθμολογία σχεδόν από τον μέσο όρο της ΕΕ. Παρότι οι γυναίκες αποτελούν λίγο παραπάνω από τον μισό πληθυσμό της Ελλάδας, η εκπροσώπηση και η εξουσία που διαθέτουν στην πολιτική σκηνή είναι σαφώς μικρότερη από αυτή των ανδρών^[xix].

Femina Career Lab: Aνασκόπηση 2022

Το χάσμα των φύλων στην εργασία, την οικονομία, την πολιτική, την εκπαίδευση

Νόμος για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια και οι «σύλλογοι των μπαμπάδων»

Με την ψήφιση του νόμου 4800/2021 το lobbying των «συλλόγων των μπαμπάδων» πιέζει και υπάρχει φόβος ακόμα και για νομοθετική αναγνώριση της «γονεϊκής αποξένωσης», ενός όρου που έχει απορριφθεί από την επιστημονική κοινότητα εδώ και δεκαετίες, προκειμένου να αποδομήσουν τις καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας ως ψευδείς και να κατηγορήσουν την μητέρα ως «μη συνεργάσιμη και ακατάλληλη γονέα», υπεύθυνη για την κακή σχέση ή την άρνηση του παιδιού να επικοινωνήσει με τον βίαιο πατέρα^[xx]. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο ΟΗΕ τοποθετούνται κατά της χρήσης της «γονεϊκής αποξένωσης» σε νομικές διαδικασίες καθότι θέτει σε κίνδυνο τα παιδιά.

Femina Focus: Επιμέλεια, βία κατά των γυναικών, βία κατά των παιδιών

Η Έκθεση της Ειδικής Εισηγήτριας στο επόμενο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ (Ιούνιος-Ιούλιος 2023)

Περαιτέρω ο Νόμος για την υποχρεωτική συνεπιμέλεια (Ν. 4800 / 2021) επιφέρει μια επιπλέον οπισθοχώρηση σε βάρος των γυναικών, καθώς διαπιστώνεται:

• Όξυνση οικογενειακών συγκρούσεων και αντιθέσεων
• Αύξηση ενδοοικογενειακής βίας
• Διόγκωση αριθμού των δικαστικών υποθέσεων μεταξύ συζύγων σε αστικά και ποινικά δικαστήρια.

Σε επίπεδο μαζικής κουλτούρας: Μουσική Τραπ

Ο σεξιστικός και αντιφεμινιστικός λόγος σαφέστατα αναπαράγεται και στη μαζική κουλτούρα μέσα από τα ΜΜΕ, τις διαφημίσεις, τις ταινίες, τις τηλεοπτικές σειρές και τη μουσική. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τραπ.

Παρακλάδι της ραπ, η τραπ γεννήθηκε στα τέλη του 1990 στα γκέτο της Ατλάντα και πήρε το όνομά της από τα trap houses, δηλαδή τα σημεία παρασκευής και πώλησης ναρκωτικών ουσιών. 

Πρόκειται για ένα μουσικό ρεύμα με ιδιαίτερη απήχηση σε έφηβους που εδραιώνει μια πατριαρχική αισθητική με κακοποιητικό/σεξιστικό στίχο και συστηματική υποτίμηση της γυναικείας υπόστασης^[xxi].

Όσα αναφέρθηκαν αποτελούν μια πολύ σύντομη και επιγραμματική αποτύπωση ορισμένων μόνο πτυχών της πραγματικότητας. Ωστόσο, συνιστούν ουσιαστική απειλή για την ασφάλεια της κάθε γυναίκας, καθώς πλέον αφορούν κυριολεκτικά στο ίδιο της το σώμα, στην ίδια της τη ζωή και στο δικαίωμά της να επιλέγει για αυτά.

Χρύσα Κουσουλέντη, Κοινωνική Λειτουργός, Επαγγελματικό στέλεχος ΧΕΝ Ελλάδος.

Η Χρύσα Κουσουλέντη είναι Κοινωνική Λειτουργός και απόφοιτη του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Μεθοδολογία και Εφαρμογές στην Κοινωνική Πολιτική» του Παντείου Πανεπιστημίου. Έχει συμμετάσχει σε επιστημονικά συνέδρια, ενώ μέρος του ερευνητικού της έργου έχει δημοσιευθεί. Εργάζεται στη ΧΕΝ Ελλάδος ως υπεύθυνη προσέλκυσης και διαχείρισης εθελοντριών.

Εριφίλη Μποσταντζόγλου, Εκπαιδεύτρια Ενηλίκων, μέλος της Διοικ.Επιτροπής της ΧΕΝ Ελλάδος,

Η Εριφίλη Μποσταντζόγλου είναι συνταξιούχος δημόσιος υπάλληλος, εκπαιδεύτρια ενηλίκων με σπουδές στη Διοίκηση Επιχειρήσεων, ενεργή εθελόντρια μέλος της Διοικούσας Επιτροπής της ΧΕΝ Ελλάδος, υπεύθυνη της Επιτροπής Βιβλίου του σωματείου ΧΕΝ Αθηνών, Υπεύθυνη της ΧΕΝ Παπάγου.

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος, δεν ευθύνεται για οιαδήποτε άποψη εκφραστεί και φιλοξενηθεί από το feminalab.gr, από φυσικό πρόσωπο, εταιρεία, οργανισμό. Οι απόψεις αυτές βαραίνουν και ευθύνουν αποκλειστικά το φορέα που τις εκφράζει και δεν υιοθετούνται από τη ΧΕΝ Ελλάδος. 

^[i] https://www.iefimerida.gr/stories/politiki-sexismoy-tramp-poytin-klinton-gallia

^[ii] https://www.lifo.gr/now/world/na-giati-kerdise-o-misogynismos-toy-ntonalnt-tramp

^[iii] https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/276280_nea-dexia-kai-trampismos

^[iv] https://www.news247.gr/koinonia/pos-vlepoyn-oi-ellines-akrodexioi-ti-gynaika.9968060.html?fbclid=IwAR18FzW5fbLkx3xu3rfxHcgFNvrj2VemwMGVjlQ-tpQ2Xy42buSgpX9i5As

^[v] https://www.cnn.gr/kosmos/story/329982/i-italia-kanei-syntiritiki-strofi-poia-einai-i-tzortzia-meloni-kai-ti-simatodotei-i-niki-tis

^[vi] Άντζελα Δημητρακάκη: Ο αντιφεμινισμός είναι το κέντρο της alt right. Διαθέσιμο στο: https://ampa.lifo.gr/gunaikes/antzela-dimitrakaki-o-antifeminismos-einai-to-kentro-tis-alt-right/

^[vii] https://www.unodc.org/unodc/frontpage/2022/November/women-and-girls-are-more-at-risk-to-be-killed-at-home--new-unodc-and-un-women-report-on-femicide-shows.html

^[viii] https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/briefs/Femicide_brief_Nov2022.pdf

^[ix] Έρευνα του Μεσογειακού Ινστιτούτου Ερευνητικής Δημοσιογραφίας έμφυλη βία 1ο μέρος. «Ο ακήρυχτος πόλεμος κατά των γυναικών στην Ευρώπη».

^[x] https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/briefs/Femicide_brief_Nov2022.pdf

^[xi] https://www.cnn.gr/kosmos/story/329597/iran-agria-katastoli-ton-diadiloseon-gia-ton-thanato-tis-maxsa-amini-toulaxiston-31-nekroi

^[xii] https://www.kathimerini.gr/world/562308235/explainer-ti-symvainei-me-tis-dilitiriaseis-koritsion-sto-iran/

^[xiii] https://www.athensvoice.gr/epikairotita/diethni/786007/afganistan-kaluptoun-ta-kefalia-apo-tis-koukles-stis-vitrines-gia-na-min-ta-kopsoun-oi-taliban-eikones-video/

^[xiv] https://www.iefimerida.gr/kosmos/polonia-boyli-katapsifise-halarosi-nomoy-ambloseis

^[xv] https://www.iefimerida.gr/kosmos/malta-nomoshedio-apagoreysi-tis-amblosis

^[xvi] https://gr.euronews.com/2022/06/24/hpa-katargeitai-to-dikaioma-sthn-amblosh-meta-apo-50-xronia

^[xvii] https://www.cnn.gr/focus/story/319179/ti-isxyei-gia-tis-amvloseis-stin-eyropi-se-poies-xores-apagoreyetai-poy-yparxoyn-atypa-empodia

^[xviii] https://www.news247.gr/sunday-edition/amvloseis-to-kirygma-skotadismoy-ekklisias-kai-akrodexias.9743077.html

^[xix] https://eige.europa.eu/publications/gender-equality-index-2022-covid-19-pandemic-and-care

^[xx] https://ampa.lifo.gr/gunaikes/antzela-dimitrakaki-o-antifeminismos-einai-to-kentro-tis-alt-right/

^[xxi] https://www.kathimerini.gr/k/k-magazine/561754294/trap-poso-misogynistiko-einai-telika-to-moysiko-eidos-poy-kanei-thraysi-stoys-neoys/