Επιμέλεια, βία κατά των γυναικών και βία κατά των παιδιών

Η Έκθεση της Ειδικής Εισηγήτριας στο επόμενο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ (Ιούνιος-Ιούλιος 2023)

Η Έκθεση θα υποβληθεί από την Ειδική Εισηγήτρια για τη βία κατά των γυναικών και κοριτσιών, Reem Alsalem Reem Alsalem, στο επόμενο Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Γενικής Συνέλευσης ΟΗΕ, σύμφωνα με το ψήφισμα 50/7 για να συζητηθεί στην 53η Συνεδρία του, μεταξύ 19/6 - 14 /7/ 2023. Θα αποτελέσει το 3^ο Θέμα της Ημερήσιας Διάταξης με τίτλο «Προαγωγή και προστασία όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αστικών, πολιτικών, οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στην ανάπτυξη. Επιμέλεια παιδιών, βία κατά των γυναικών και βία κατά των παιδιών».

Η Έκθεση αφορά στα αίτια και τις συνέπειες της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών και, πιο συγκεκριμένα, εξετάζεται η σχέση μεταξύ υποθέσεων επιμέλειας παιδιών και βίας κατά των γυναικών και παιδιών, με έμφαση στην κατάχρηση της έννοιας της «γονεϊκής αποξένωσης» και παρόμοιων ψευδοεννοιών, όπως αναφέρει.

Η Ειδική Εισηγήτρια, μαζί με τα άλλα μέλη της Πλατφόρμας Μηχανισμών Ανεξάρτητων Εμπειρογνωμόνων για την Εξάλειψη των Διακρίσεων και της Βίας κατά των Γυναικών, εξέφρασε την ανησυχία της για την τάση, που παρατηρείται σε διάφορες χώρες, να μην λαμβάνεται υπόψη η βία που υφίστανται οι γυναίκες εντός συντροφικής/συζυγικής σχέσης τους, σε υποθέσεις που αφορούν την επιμέλεια των παιδιών.

Η εισηγήτρια καταγράφει την τάση να αγνοείται το ιστορικό οικογενειακής βίας και κακοποίησης σε περιπτώσεις επιμέλειας παιδιών, σε περιπτώσεις όπου οι μητέρες, ή / και τα ίδια τα παιδιά έχουν καταθέσει αποδεδειγμένες καταγγελίες για σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση.

Ο όρος της «γονεϊκής αποξένωσης» (και παρόμοιων ψευδοεννοιών) συνδέεται με την έμφυλη συστημική ανισότητα και την ενδοοικογενειακή βία και εργαλειοποιείται στα δικαστήρια, καθώς οι καταγγελίες για ενδοοικογενειακή βία δεν εξετάζονται επαρκώς από τα δικαστήρια, τα οποία, είτε δεν εμβαθύνουν, θεωρώντας ότι η βία τελειώνει με τον χωρισμό και ότι οι επιπτώσεις της στα παιδιά είναι μικρής σημασίας, ή, ότι πρόκειται περί μεμονωμένων περιστατικών, είτε διακατέχονται από έμφυλες στερεοτυπικές αντιλήψεις, θεωρώντας τις γυναίκες εκδικητικές και με κακόβουλες προθέσεις, επειδή χάνουν την επιμέλεια, παράλογες, χωρίς επαφή με την πραγματικότητα, ακολουθώντας μια γενικότερη τάση ενοχής της μητέρας. Οι κατηγορίες περί «αποξένωσης» χρησιμοποιούνται για να αποδειχθεί ότι δεν είναι προς το συμφέρον του παιδιού να ανατεθεί η επιμέλεια στη μητέρα, καθώς η τελευταία δεν θα διευκολύνει τη σχέση με τον πατέρα. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο, τα δικαστήρια αποτυγχάνουν στο καθήκον τους να προστατεύουν τα παιδιά, εφόσον επιτρέπουν σε βίαιους πατέρες να έρχονται σε επαφή με τα παιδιά τους τα οποία κακοποιούν, πλέον, επανειλημμένα. Ως αποτέλεσμα αυτών των αποφάσεων είναι να έχουν παραχωρηθεί δικαιώματα επικοινωνίας σε πατέρες με ιστορικό κακοποίησης  και να έχουν δολοφονηθεί ή να έχουν απειληθεί με όπλο παιδιά και γυναίκες, ή, να έχουν φυλακιστεί μητέρες για παραβίαση των διατάξεων επιμέλειας. Επομένως, οι μητέρες είχαν διπλάσιες πιθανότητες από τους πατέρες να χάσουν την επιμέλεια των παιδιών τους και χιλιάδες παιδιά κάθε χρόνο να τοποθετούνται σε μη ασφαλή οικιακά περιβάλλοντα.

Συμπεράσματα – προτάσεις της Έκθεσης  

Αυτή η έκθεση δείχνει πώς οι κακοποιητές χρησιμοποιούν την αντιεπιστημονική ψευδοέννοια της γονεϊκής αποξένωσης σε θέματα επιμέλειας για να συνεχίσουν να διαπράττουν βία κατά των γυναικών και των παιδιών τους. Δείχνει, επίσης, ότι, ακόμη και όταν υπάρχουν ενδείξεις ενδοοικογενειακής βίας, παραβιάζεται η αρχή του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού, εφόσον η επιμέλεια ανατίθεται σε κακοποιό γονέα, παρόλο που υπάρχουν στοιχεία για ιστορικό ενδοοικογενειακής ή/και σεξουαλικής βίας, κυρίως λόγω έλλειψης εκπαίδευσης, μεροληψίας φύλου ή έλλειψης νομικής υποστήριξης. Οι κίνδυνοι είναι ακόμη μεγαλύτεροι για τις γυναίκες από κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες.

Είναι σημαντικό (μεταξύ άλλων):

• Οι δικαστές να σταματήσουν να εστιάζουν στον εντοπισμό συμπεριφορών που δεν αναγνωρίζονται από την ψυχολογία και αντίθετα να επικεντρωθούν στα συγκεκριμένα γεγονότα για κάθε περίπτωση.
• Τα κράτη να νομοθετούν την απαγόρευση της επίκλησης της γονεϊκής αποξένωσης ή παρόμοιων ψευδοεννοιών σε θέματα επιμέλειας και να εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους ως προς την υποστήριξη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βάσει του διεθνούς δικαίου, θεσπίζοντας μηχανισμούς τακτικής παρακολούθησης για την αποτελεσματικότητας της απονομής δικαιοσύνης στα θύματα ενδοοικογενειακής βίας
• Τα κράτη να διασφαλίζουν υποχρεωτική εκπαίδευση για το δικαστικό σώμα και για όλα τα άλλα επαγγέλματα του οικογενειακού δικαίου σχετικά με τις έμφυλες προκαταλήψεις, την ενδοοικογενειακή βία και τη σχέση μεταξύ καταγγελιών για ενδοοικογενειακή βία και καταγγελιών γονεϊκής αποξένωσης.
• Τα κράτη να επιβάλλουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές στο δικαστικό σώμα, σχετικά με την ανάγκη μελέτης κάθε υπόθεσης βάσει όλων των στοιχείων που έχουν στη διάθεσή τους, για να εξασφαλίζουν την ευημερία του παιδιού.
• Τα κράτη να διαθέτουν εμπειρογνώμονες με δημόσια χρηματοδότηση που θα συμβουλεύουν τα δικαστήρια για το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού και οι οποίοι θα εκπαιδεύονται σχετικά με την ενδοοικογενειακή βία και τις επιπτώσεις της.
• Τα κράτη να θεσπίζουν επίσημο μηχανισμό καταγγελιών.
• Να αναθεωρηθεί η Σύμβαση της Χάγης, ώστε να προστατεύονται καλύτερα οι γυναίκες και τα παιδιά που πέφτουν θύματα βίας,
• Να απαγορεύεται η αποστολή παιδιών σε «κέντρα επανένωσης» με δικαστική απόφαση.
• Τα κράτη να διασφαλίζουν ότι τα παιδιά εκπροσωπούνται από ξεχωριστό συνήγορο από εκείνον των γονέων τους και ότι μπορούν να συμμετέχουν σε νομικές διαδικασίες, ανάλογα με την ηλικία τους, τον βαθμό ωριμότητάς τους και το επίπεδο κατανόησής τους, διασφαλίζοντας όλες εκείνες τις εγγυήσεις που προβλέπονται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
• Να συλλέγονται συγκεντρωτικά δεδομένα, συμπεριλαμβανομένου του ποσοστού των υποθέσεων ενδοοικογενειακής βίας σε υποθέσεις οικογενειακού δικαίου.

Πηγή : ΟΗΕ