Άννα Γρίβα: «…η γυναικεία υπόσταση και ο σεβασμός στην ελευθερία της είναι ένας βασικός παράγοντας στην ισορροπία του κόσμου»

Το Femina Lab, μέσα από τη στήλη «Πρόσωπα», συνδιαλέγεται και φωτίζει γυναίκες που αγωνίζονται καθημερινά, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ενάντια σε κάθε μορφή βίας, ανισότητας και καταπάτησης των θεμελιωδών γυναικείων δικαιωμάτων

 Με αφορμή την επεξεργασία του βιβλίου «Η Ελληνίδα σκλάβα» (Εκδ. Μελάνι, 2022), από τις Ομάδες Βιβλίου της ΧΕΝ Αθηνών και ΧΕΝ Θήβας, η συγγραφέας Άννα Γρίβα παραχώρησε τη συνέντευξη που ακολουθεί.

κ.Γρίβα πώς ξεκίνησε η σύλληψη της ιδέας για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού; 

Ποιο ήταν το αρχικό έναυσμα;

Ανέκαθεν με απασχολούσε το ζήτημα της σκλαβιάς μέσα στην ανθρώπινη ιστορία. Θυμάμαι πως από τότε που ήμουν παιδί μού προκαλούσαν μια έντονη ψυχική αναταραχή οι αφηγήσεις που αναφέρονταν σε ανθρώπους που πέρασαν τη ζωή τους ως σκλάβοι. Δεν μπορούσα να κατανοήσω με κανέναν τρόπο πώς ήταν δυνατόν να θεωρείται ένας άνθρωπος κτήμα άλλου μην έχοντας δικαίωμα να ορίσει τις επιλογές και τις αποφάσεις που αφορούσαν τη ζωή του. Και μου φαινόταν, κάποιες φορές, αυτή η στέρηση της ελευθερίας, σαν μια κατάσταση πιο φρικτή κι από τον θάνατο.

Όταν άρχισα να μελετώ πιο συστηματικά την ιστορία της σκλαβιάς στην αμερικανική ήπειρο, που αφορούσε τόσο τους αυτόχθονες όσο και τους φερμένους από την Αφρική, άρχισα να «ακουμπώ» και να συναισθάνομαι όλο και περισσότερο αυτή τη σιωπηλή δυστυχία πάνω στην οποία θεμελιώθηκαν ολόκληρα κράτη. Ενώ, λοιπόν, οι Εξερευνήσεις και οι Ανακαλύψεις υπήρξαν μια λαμπρή περίοδος στον αγώνα του ανθρώπου να κατακτήσει τη γνώση, συνοδεύτηκαν από τη λεηλασία, την επιβολή, την αιχμαλωσία, τις γενοκτονίες, τους εξανδραποδισμούς λαών ολόκληρων, λες και ο άνθρωπος δεν μπορεί ποτέ να ξεφύγει από το σκοτάδι που φωλιάζει μέσα του και που τον οδηγεί στη βία και στον πόθο μιας δίχως όρια εξουσίας.

Μέσα από όλο αυτό το ενδιαφέρον μου και τις μελέτες μου για τους Ινδιάνους και τους Αφρικανούς σκλάβους της αμερικανικής ηπείρου, έφτασα και στο άγαλμα του γλύπτη Hiram Powers με τον τίτλο «Η Ελληνίδα Σκλάβα» (1844). Προφανώς το γλυπτό αυτό, που απεικονίζει με έναν συγκλονιστικό τρόπο μια γυμνή αλυσοδεμένη γυναίκα, αποτελούσε μια έκφραση του αμερικανικού φιλελευθερισμού, που τασσόταν εναντίον της σκλαβιάς – ας μην ξεχνάμε πως απέχουμε λιγότερο από είκοσι χρόνια από το ξέσπασμα του Αμερικανικού Εμφυλίου (1861-64). Επιπλέον, όμως, το άγαλμα ήταν και μια έκφραση του πνεύματος του φιλελληνισμού, που υπήρξε ένα πνευματικό ρεύμα καθοριστικό για τον 19^ο αι. Η Ευρώπη και η Αμερική, από το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και κατά τις δεκαετίες που ακολούθησαν, είδαν στον αγώνα των Ελλήνων την αφύπνιση των μεγάλων ανθρωπιστικών ιδανικών για ελευθερία και δημοκρατία.

Οι φιλελεύθεροι άνθρωποι σε όλες τις χώρες ένιωθαν συγκλονισμένοι κάθε φορά που γινόταν μια μεγάλη καταστροφή, όπως ήταν η Καταστροφή της Χίου ή των Ψαρών, λες και αυτού του είδους οι σφαγές, πέρα από ανθρώπινες τραγωδίες, αποτελούσαν και ένα πλήγμα στο ίδιο το ιδανικό τους για την πραγμάτωση ενός καλύτερου και δικαιότερου κόσμου. Θρυλείται λοιπόν πως το γλυπτό της «Ελληνίδας Σκλάβας» ήταν εμπνευσμένο από ένα πραγματικό πρόσωπο, τη Γαρυφαλιά Μιχάλβεη, μια μικρή Ψαριανή που -μετά την καταστροφή του νησιού της το 1824- αιχμαλωτίστηκε, μέχρι που ένας φιλελεύθερος Αμερικανός την ελευθέρωσε και τη μετέφερε το 1827 στην πατρίδα του, όπου έγινε σύμβολο του αγώνα των Ελλήνων αλλά και του αγώνα κάθε ανθρώπου που τότε πάλευε για να σταματήσει τον απάνθρωπο θεσμό της δουλείας. Μου φάνηκε πως είχα φτάσει σε ένα σημείο καμπής. Ποιο ήταν αυτό το μικρό κορίτσι; Ποια η ιστορία της; Πόσες ιστορίες σαν τη δική της χάθηκαν μέσα στη σιωπή; Μήπως όλος ο νεότερος κόσμος στον οποίο ζούμε είναι θεμελιωμένος πάνω σε αυτές τις σιωπηλές ιστορίες; Υπήρξε κάτι μέσα μου, που με παρακινούσε έντονα να γράψω προσπαθώντας να αφουγκραστώ αυτές τις ιστορίες.

Υπάρχει αρκετή μυθοπλασία και φανταστικά πρόσωπα, που εμπλέκονται στη ροή διήγησης της ιστορίας. Πόσο δύσκολο είναι για μια συγγραφέα να συνενώσει τα ιστορικά γεγονότα, που αναφέρονται, με την πλοκή της ιστορίας; 

Στο ιστορικό μυθιστόρημα πάντοτε αυτό είναι το στοίχημα: να μελετήσει ο συγγραφέας την εποχή, τα στοιχεία, τις μαρτυρίες, τα τεκμήρια, αλλά και να τα ισορροπήσει με το μυθοπλαστικό στοιχείο που αναγκαία θα οδηγήσει την πλοκή σε μια «δέση» και σε μια «κορύφωση». Κάθε μυθιστόρημα οφείλει να λειτουργεί ως ένα ολοκληρωμένο σύμπαν, οφείλει να υπηρετεί την ανάγκη μας για έναν πλήρη και συνεκτικό κόσμο, που θα αφήσει τον αναγνώστη «γεμάτο» με τους χυμούς του, ώστε στη συνέχεια να στοχασθεί, να αναπτύξει την ενσυναίσθησή του, να βρει μια κάθαρση εσωτερική, όσο κι αν είναι δύσκολα αυτά που λέγονται. Στην περίπτωση της «Ελληνίδας σκλάβας», χρειάστηκε να μελετήσω πολύ, όχι μονάχα τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα της Ελλάδας και της Αμερικής του 19^ου αι., αλλά και πτυχές που είχαν σχέση με το βίωμα της σκλαβιάς και του τραύματος που αυτή γεννά ατομικά και διαγενεακά. Έπρεπε να φτιάξω αληθοφανείς τους χαρακτήρες μου όχι μόνο ως προς τα γεγονότα που βίωσαν αλλά και ως προς τον τρόπο με τον οποίο τα βίωσαν, ως προς τον τρόπο με τον οποίο επέδρασαν στις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους, στα όνειρά τους, τους πόθους και τις διαψεύσεις τους. Μέσα σε όλη αυτή τη διαδικασία, φυσικά υπάρχει δυσκολία και πολλές φορές χρειάστηκε να εμπιστευτώ τη διαίσθησή μου,  μια διαίσθηση που σιγά σιγά είχε αρχίσει να «ξυπνά» μέσα μου:  από ένα σημείο και πέρα μάλιστα, σχεδόν ένιωθα σαν να «συμβίωνα» με τους ήρωές μου, οι οποίοι, κάποιες φορές, έρχονταν στα όνειρά μου ή «οδηγούσαν» το χέρι μου σε κρίσιμα στοιχεία της δράσης.

Πως σκεφτήκατε να εμπλέξετε τη σύγχρονη ματιά στο γυναικείο ζήτημα με την περιγραφή των γεγονότων της εποχής εκείνης;

Η μεγάλη κατηγορία που διαχρονικά παραμένει ανώνυμη και σιωπηλή στους πολέμους είναι οι άνθρωποι που συνηθίζουμε να ονομάζουμε «γυναικόπαιδα».  Τις τελευταίες δεκαετίες οι ιστορικές επιστήμες έχουν αρχίσει να ενδιαφέρονται ιδιαιτέρως για αυτή την «ομάδα». Έχουν προκύψει συγκλονιστικά στοιχεία σχετικά με τις ιδιαιτερότητες του βιώματος της σκλαβιάς στις γυναίκες και στα νεαρά κορίτσια σε διάφορες περιόδους της ιστορίας. Είναι μια σκοτεινή πραγματικότητα αυτή, με πολύ αίμα, βία, σεξουαλική κακοποίηση και γέννηση παιδιών που υπήρξαν καρποί βιασμών. Μια ιστορία που δυστυχώς δεν έχει πάψει ποτέ. Τι είναι άραγε το σύγχρονο trafficking αν όχι μια νέα μορφή σκλαβιάς; Τι είναι οι «παραδόσεις», θρησκευτικές και πολιτισμικές, που αναγκάζουν τα κορίτσια να παντρεύονται 9 ή 10 ετών; Κατά τη γνώμη μου, η γυναικεία υπόσταση και ο σεβασμός στην ελευθερία της είναι ένας βασικός παράγοντας στην ισορροπία του κόσμου. Όσο το θηλυκό στοιχείο εξορίζεται, καταπιέζεται, πονά, πονά και η ψυχή του κόσμου, όπως θα πόναγε μια μάνα για τα ξεστρατισμένα, τα δυστυχισμένα της παιδιά. Δεν θα πάψω ποτέ, μέσα από τα ιστορικά μου μυθιστορήματα, να μιλώ για αυτές τις γυναίκες του παρελθόντος. Για αυτές τις δυνατές και αξιοθαύμαστες γυναίκες,  που δεν έπαψαν ποτέ να ελπίζουν και να πολεμούν.

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Η ΕΛΛΗΝΙΔΑ ΣΚΛΑΒΑ (Εκδ. Μελάνι,2022)

1824. Καταστροφή των Ψαρών. Χιλιάδες Ψαριανοί σύρονται αιχμάλωτοι στα σκλαβοπάζαρα της Σμύρνης και της Ανατολής. Όταν ο Αμερικάνος διπλωμάτης Φίλιπ Κέρτις βρίσκει σε ένα σκλαβοπάζαρο της Σμύρνης τη Γαρυφαλλιά, μια νεαρή Ψαριανή, συγκλονίζεται από το βλέμμα της που εκλιπαρεί για ελευθερία. Αποφασίζει να την ελευθερώσει και να τη μεταφέρει στην πατρίδα του, όπου μια νέα περιπέτεια αρχίζει για το κορίτσι. Μέσα από το βιβλίο ταξιδεύουμε στον ταραγμένο 19ο αι. και παρακολουθούμε τις ιστορικές εξελίξεις στις δύο πλευρές του ωκεανού: από την επαναστατημένη Ελλάδα στην αμερικανική ήπειρο, στην οποία ήδη σιγοβράζει ο επερχόμενος εμφύλιος, και από τους Έλληνες σκλάβους των οθωμανικών ολοκαυτωμάτων στη φρίκη της καταπίεσης και της μαζικής εξόντωσης των μαύρων και Ινδιάνων δούλων. Το μυθιστόρημα αφορμάται από μια πραγματική ιστορία για να μιλήσει για όσα δένουν τους ανθρώπους πέρα από γλώσσες και σύνορα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Άννα Γρίβα

Πηγή: Εκδόσεις Μελάνι (2025)

^[1] Tο Κρατικό Βραβείο Ποίησης αφορά τη βράβευση του 2024 (για την ποιητική της συλλογή «Η ΧΑΜΕΝΗ ΘΕΑ», Εκδ. ΜΕΛΑΝΙ, 2023). 

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος, δεν ευθύνεται για οιαδήποτε άποψη εκφραστεί και φιλοξενηθεί από το feminalab.gr, από φυσικό πρόσωπο, εταιρεία, οργανισμό. Οι απόψεις αυτές βαραίνουν και ευθύνουν αποκλειστικά το φορέα που τις εκφράζει και δεν υιοθετούνται από τη ΧΕΝ Ελλάδος.