Κική Πετρουλάκη: «…653 γυναίκες κακοποιούνται κάθε μέρα στην Ελλάδα…»

Το Femina Lab, μέσα από τη στήλη «Πρόσωπα», συνδιαλέγεται και φωτίζει γυναίκες που αγωνίζονται καθημερινά, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, ενάντια σε κάθε μορφή βίας, ανισότητας και καταπάτησης των θεμελιωδών γυναικείων δικαιωμάτων.

Η Κική Πετρουλάκη, Ψυχολόγος με Διδακτορικό στην Πειραματική Ψυχολογία, ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος Δ.Σ. στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας, μιλά στο Femina Lab για την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών και την ενδυνάμωση και ολιστική στήριξη γυναικών με εμπειρίες ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους.

Κα Πετρουλάκη, λέγεται ότι η αύξηση των περιστατικών έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας που καταγράφεται οφείλεται στο γεγονός ότι, πλέον, γίνονται περισσότερες καταγγελίες. Πόσο σύμφωνη σας βρίσκει αυτή η άποψη, έχοντας μια πολυετή εμπειρία στο «πεδίο»;

Πράγματι οι καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας (Ε.Β.) που υποβλήθηκαν στην Αστυνομία αυξήθηκαν κατά πολύ μεταξύ των ετών 2020 και 2021 και 2022: από 5413 το 2020 σε 8776 το 2021 (αύξηση κατά 62,1%) και σε 11534 το 2022 (αύξηση κατά 113,1% σε σύγκριση με το 2020). Οι καταγγελίες με θύματα γυναίκες/κορίτσια για τη συγκεκριμένη τριετία ήταν 4243, 7375 και 10131, αντίστοιχα. Συγκρινόμενες με τις καταγγελίες του 2020, παρατηρούμε αύξηση κατά 73,8% το 2021 και κατά 138,8% το 2022. Υποδεικνύει αυτό αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας στη χώρα μας; Κατηγορηματικά απαντάμε πως όχι!

Και αυτό επειδή γνωρίζουμε εδώ και μια δεκαετία, από την έρευνα του FRA^[i] (Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης), πως σχεδόν 1:5 γυναίκες (19%) 18-74 ετών που κατοικούν στην Ελλάδα δήλωσαν ότι έχουν κάποια στιγμή στη ζωή τους υποστεί σωματική (18%) και/ή σεξουαλική (5%) κακοποίηση από σύντροφο/σύζυγο (νυν ή πρώην). Για σχεδόν 1:15 γυναίκες (6%) η κακοποίηση συνέβη (και) κατά την διάρκεια του τρέχοντος έτους (σωματική 5%, σεξουαλική 2%).

Σε απόλυτους αριθμούς αυτό σημαίνει πως, από το σύνολο των σχεδόν 4 εκατομμυρίων γυναικών 18-74 ετών που ζουν στην Ελλάδα, 238.476 γυναίκες κακοποιούνται σωματικά και/ή σεξουαλικά από σύντροφο/σύζυγό τους κατά τη διάρκεια ενός έτους -δηλαδή, 653 γυναίκες ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ.

Οι 4243, 7375 και 10131 καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες ή κορίτσια, που υποβλήθηκαν στην αστυνομία κατά την χρονική περίοδο 2020 – 2022, ακόμα κι αν αφορούσαν αποκλειστικά σωματική/σεξουαλική βία από σύντροφο, θα υποδείκνυαν πως το 2020 μόνο το 1,8% των θυμάτων προσέφυγαν στις Αρχές για προστασία και πως το ποσοστό αυτό αυξήθηκε ελάχιστα τα επόμενα δύο έτη (3,1% και 4,2% των θυμάτων).  

«Σε απόλυτους αριθμούς αυτό σημαίνει πως, από το σύνολο των σχεδόν 4 εκατομμυρίων γυναικών 18-74 ετών που ζουν στην Ελλάδα, 238.476 γυναίκες κακοποιούνται σωματικά και/ή σεξουαλικά από σύντροφο/σύζυγό τους κατά τη διάρκεια ενός έτους -δηλαδή, 653 γυναίκες ΚΑΘΕ ΜΕΡΑ»

Η παρατηρούμενη αύξηση στον αριθμό των καταγγελιών ενδοοικογενειακής βίας, επομένως, φαίνεται πως οφείλεται σε διάφορους άλλους παράγοντες, όπως οι ακόλουθοι:

• έχει διευρυνθεί ο νομικός ορισμός της οικογένειας (αρ. 1.β. του Ν.3500/2006 όπως τροποποιήθηκε από τον Ν.4531/2018, με τον οποίο η χώρα μας κύρωσε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης): από το 2018, επομένως, καταγράφονται ως ενδοοικογενειακή βία και περιστατικά μεταξύ συντρόφων που δεν συνοικούν, καθώς και μεταξύ ομόφυλων συντρόφων τα οποία, πριν από το 2018, καταγράφονταν ως παραβιάσεις άρθρων του Π.Κ. και όχι ως ενδοοικογενειακή βία
• με την ίδρυση των Γ.Α.Ε.Β.^[ii] ίσως έχει βελτιωθεί η ανταπόκριση της Αστυνομίας, η οποία προβαίνει, συχνότερα, στις ενδεδειγμένες ενέργειες που επιτάσσει ο αυτεπάγγελτος χαρακτήρας δίωξης της Ε.Β. (δηλαδή, να σχηματίσουν δικογραφία με όποιο τρόπο κι αν ενημερωθούν για διάπραξη Ε.Β.). Με βάση την τελευταία έκθεση της ΕΛ.ΑΣ. για το έτος 2022, το 28,7% των καταγγελιών (οι 3305 από τις 11534) υποβλήθηκαν στα 18 Γ.Α.Ε.Β. της χώρας.
• μετά την ψήφιση του νόμου 4800/2021, η υποχρεωτική συνεπιμέλεια που ισχύει αυτομάτως (χωρίς δικαστική απόφαση) σε όλες τις υποθέσεις διάστασης των γονέων, ακόμα και σε εκείνες όπου η διάσταση οφείλεται σε ενδοοικογενειακή βία κατά της μητέρας και/ή των παιδιών, παρέχοντας σε κακοποιητικούς συζύγους και γονείς απρόσκοπτο έλεγχο στη ζωή των θυμάτων τους, έχει εγκλωβίσει ακόμα περισσότερο μητέρες και παιδιά που κακοποιούνται. Η μόνη πιθανή διέξοδος των θυμάτων (ειδικά των οικονομικά ευάλωτων) για να αναζητήσουν προστασία είναι να καταγγείλουν την ενδοοικογενειακή βία, ελπίζοντας ότι θα διαταχθούν περιοριστικοί όροι για την προστασία τους
• επιπλέον, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι τμήμα των καταγεγραμμένων καταγγελιών Ε.Β. αφορά ψευδείς «αντιμηνύσεις», μια τακτική που χρησιμοποιούν οι δράστες, όλο και συχνότερα, με στόχο να τρομοκρατήσουν τα θύματά τους και να παραπλανήσουν τις Αρχές, ώστε να αποφύγουν τις νομικές συνέπειες. Καθώς τέτοιου είδους τακτικές συνιστούν παρακώλυση της δικαιοσύνης, απαιτείται η λήψη αυστηρών μέτρων για την αντιμετώπισή τους (π.χ. άσκηση ποινικής δίωξης με βάση το Άρθρο 10 του Ν.3500/2006, για παρακώλυση δικαιοσύνης).

«…ένα τμήμα των καταγεγραμμένων καταγγελιών Ε.Β. αφορά ψευδείς «αντιμηνύσεις», μια τακτική που χρησιμοποιούν οι δράστες, όλο και συχνότερα, με στόχο να τρομοκρατήσουν τα θύματά τους και να παραπλανήσουν τις Αρχές …»

Ποιες είναι οι σημαντικότερες μορφές έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας που αναδεικνύονται στις μέρες μας, μέσα από τα περιστατικά που σας «χτυπάνε την πόρτα»; Αναγνωρίζετε και νέες μορφές, τις οποίες θα έπρεπε να καταγράψουμε, να ορίσουμε και να αντιμετωπίσουμε;

Δεν έχουμε εντοπίσει νέες μορφές με την πάροδο των ετών, αλλά χρειάζεται να τονίσουμε πως ο Νόμος για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας (Ν.3500/2006) δεν ποινικοποιεί όλες τις μορφές της. Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα που, μετά από 17 χρόνια εφαρμογής του, οφείλει να λύσει η επικείμενη τροποποίησή του. Συγκεκριμένα, ορισμένες από τις πιο συχνές (και επώδυνες) μορφές ενδοοικογενειακής βίας ΔΕΝ αποτελούν ποινικό αδίκημα ή αποτελούν ποινικό αδίκημα, αλλά, σπανίως, ασκείται δίωξη για την διάπραξή τους, ή, δεν διώκονται ως ενδοοικογενειακή βία, όπως για παράδειγμα:

• ψυχολογική βία με την μορφή ακραίου ελέγχου (coercive control)
• ψυχολογική βία με την μορφή εξύβρισης, απειλών που δεν εμπίπτουν στον Ν.3500/2006 ή καταδίωξης (stalking)
• οικονομική βία (πολλαπλών μορφών)
• έκθεση παιδιών στην κακοποίηση της μητέρας τους (άρθρο 1.3. του Ν.3500/2006)

Οι προαναφερθείσες μορφές ενδοοικογενειακής βίας είναι καθημερινότητα για τις κακοποιημένες γυναίκες, καθώς οι θύτες τις προτιμούν (επειδή τεκμηριώνονται δυσκολότερα, αλλά και επειδή τις θεωρούν «δικαίωμά τους») και επιλέγουν τη χρήση σωματικής και σεξουαλικής βίας , μόνον όταν αυτές οι μέθοδοι δεν επιτυγχάνουν πλέον τον σκοπό τους: τη διατήρηση του ελέγχου της ζωής των θυμάτων τους.

Αυτή η κατάσταση ατιμωρησίας αποτελεί παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς εγκλωβίζει μητέρες και παιδιά σε βίαια σπίτια και, επιπλέον, εκπέμπει προς θύματα, δράστες και μάρτυρες το ηχηρότατο μήνυμα πως ζουν σε μια κοινωνία που ανέχεται την ενδοοικογενειακή βία και δεν ενδιαφέρεται να προστατεύσει τα θύματά της.

Όπως προβλέπει και η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, απαιτείται η ποινικοποίηση όλων των παραπάνω, με εισαγωγή τους στον Ν.3500/2006 και/ή μέσω σύνδεσης συγκεκριμένων άρθρων του Π.Κ. με τον Ν.3500/2006.

«Αυτή η κατάσταση ατιμωρησίας αποτελεί παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς εγκλωβίζει μητέρες και παιδιά σε βίαια σπίτια και, επιπλέον, εκπέμπει προς θύματα, δράστες και μάρτυρες το ηχηρότατο μήνυμα πως ζουν σε μια κοινωνία που ανέχεται την ενδοοικογενειακή βία και δεν ενδιαφέρεται να προστατεύσει τα θύματά της»

Επιπρόσθετα, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως, όταν οι Αρχές παραλείπουν να συνδέσουν ένα πλημμέλημα με τον Ν.3500/2006, επηρεάζεται δυσμενώς για το θύμα:

• ο χαρακτήρας της δίωξης (αυτεπάγγελτη ή κατ’ έγκληση),
• το χρονικό διάστημα που έχει η επιζώσα στη διάθεσή της για να καταγγείλει το αδίκημα (3 μήνες ή 5 έτη)
• η δυνατότητα των εισαγγελικών και δικαστικών αρχών να επιβάλλουν περιοριστικούς όρους στον δράστη (Άρθρο 18, Ν.3500/2006).

Πόσο επέδρασε η ψήφιση του Νόμου περί υποχρεωτικής συνεπιμέλειας στην αύξηση της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας;

Κατά τη γνώμη μας, ο Ν.4800/2021 δεν αύξησε την ενδοοικογενειακή βία υπό την έννοια μιας αιτιώδους σχέσης, όμως, επιδείνωσε τη θέση, στην οποία βρίσκονταν τα μη βίαια μέλη των οικογενειών, στις οποίες υπήρχε, ήδη, ενδοοικογενειακή βία. Με άλλα λόγια, φαίνεται να έχουν αυξηθεί τα βίαια επεισόδια, εξαιτίας της εξουσίας που (δια νόμου πλέον) διατηρούν στις ζωές των θυμάτων τους οι δράστες μετά την διάσταση, και μάλιστα χωρίς να απαιτείται να προβούν οι ίδιοι σε καμία νομική ενέργεια. Και τη διατηρούν αυτή την εξουσία, έως ότου καταφέρει η επιζώσα να λάβει κάποια εισαγγελική εντολή, ή, δικαστική απόφαση που να την περιορίσει. Τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως παθητικοί δέκτες άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων (από οποιονδήποτε γονιό, ακόμα και τον κακοποιητικό) και κάθε προσπάθεια της μητέρας να προστατεύσει το παιδί εκλαμβάνεται ως «εκστρατεία αποξένωσής του» και προσπάθεια περιορισμού των γονεϊκών δικαιωμάτων του άλλου γονέα.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ακόλουθα:

• μετά την υποβολή καταγγελίας για ενδοοικογενειακή βία, η επιζώσα ενδοοικογενειακής βίας οφείλει να ενημερώσει τον καταγγελθέντα γονιό για την τόπο διαμονής των παιδιών (ακόμα και όταν η καταγγελία αφορά βία κατά των παιδιών). Σε αντίθετη περίπτωση, κινδυνεύει να κατηγορηθεί για κακή άσκηση της γονικής μέριμνας με επαπειλούμενη ποινή ακόμα και την αφαίρεσή της.
• τα παιδιά δεν μπορούν να εγγραφούν σε σχολείο, ή, να αλλάξουν σχολείο, ούτε και να λάβουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας, χωρίς την συναίνεση και του άλλου γονέα ή εισαγγελική παραγγελία.

Κατά συνέπεια, οι επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας είναι υποχρεωμένες να προσφεύγουν διαρκώς σε Εισαγγελικές και Δικαστικές Αρχές, προκειμένου να καλύψουν ζωτικές ανάγκες των παιδιών τους, ενέργεια σχεδόν αδύνατη για τις οικονομικά ασθενέστερες, γεγονός που τις αφήνει εκτεθειμένες σε κάθε είδους εκφοβισμό και εκβιασμό.

«Τα παιδιά αντιμετωπίζονται ως παθητικοί δέκτες άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων (από οποιονδήποτε γονιό, ακόμα και τον κακοποιητικό) και κάθε προσπάθεια της μητέρας να προστατεύσει το παιδί εκλαμβάνεται ως «εκστρατεία αποξένωσής του» …»

Αξίζει να τονιστεί το γεγονός πως ο συγκεκριμένος νόμος υποχρεώνει «τον γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο» να ενημερώνει προκαταβολικά τον άλλο γονέα, ακόμα και για τις καθημερινές πράξεις για τις οποίες το Άρθρο 1516 ΑΚ, παρ.1 προβλέπει ότι εκτελούνται από έναν/μία γονέα σε όλες τις περιπτώσεις συμβίωσης ή μη των γονέων. Δηλαδή, ο νόμος υποχρεώνει σε συχνότερη αλληλεπίδραση τους δύο πρώην συζύγους/συντρόφους από αυτή που είχαν ως σύζυγοι/σύντροφοι, καθώς ο γονιός «με τον οποίο διαμένει το τέκνο» οφείλει να ενημερώνει τον άλλον προκαταβολικά, ακόμα και για τα απολύτως καθημερινά. Με βάση τον Ν.4800/2021, αυτά ισχύουν για όλες τις υποθέσεις, χωρίς να προβλέπεται καμία εξαίρεση για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας.    

Επιπλέον, ο Ν.4800/2021, προβλέπει υποχρεωτικές και πολλαπλές απευθείας επαφές και συνδιαλλαγές θύματος-δράστη Ε.Β. και διαμεσολαβήσεις, με συνεδρίες ταυτόχρονης παρουσίας των δύο μερών, πρόβλεψη που παραβιάζει το Άρθρο 48 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης.

Και παρότι η πίεση των Γυναικείων Οργανώσεων οδήγησε στην εισαγωγή μιας πρόβλεψης με την οποία εξαιρούνται οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας, η συγκεκριμένη πρόβλεψη παραμένει έως σήμερα ανεφάρμοστη.

Ποιες επιπτώσεις μπορεί να επιφέρει η χρήση του όρου «γονεϊκή αποξένωση» στην ανάπτυξη της έμφυλης και ενδοοικογενειακής βίας, τόσο σε συμβολικό, όσο και σε θεσμικό επίπεδο;

Ο όρος «γονεϊκή αποξένωση» και άλλοι παρόμοιοι όροι επινοήθηκαν ως γραμμή άμυνας των δραστών ενδοοικογενειακής βίας που έχουν καταγγελθεί για κακοποίηση του παιδιού και/ή της μητέρας του, προκειμένου να αντικρούσουν τις καταγγελίες εναντίον τους ως ψευδείς.

«Δηλαδή, ο νόμος υποχρεώνει σε συχνότερη αλληλεπίδραση τους δύο πρώην χωρίς να προβλέπεται καμία εξαίρεση για τις περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας…»

Η «γονεϊκή αποξένωση» αποτελεί ένα εννοιολογικό κατασκεύασμα που, σκοπίμως, συνδέουν οι δράστες με την καταγγελία ενδοοικογενειακής βίας, προκειμένου να την αποδομήσουν ως ψευδή. Και αυτό επειδή, τα δύο μαζί, δημιουργούν το τέλειο κυκλικό επιχείρημα… μια λογική πλάνη, η οποία δεν μπορεί να διαψευσθεί και λειτουργεί ως εξής:

Μια μητέρα που καταγγέλλει ενδοοικογενειακή βία με δράστη τον πατέρα:

• αν ζητήσει διακοπή, ή, περιορισμό της επικοινωνίας του με το παιδί, τη θεωρούν αποξενώτρια και συμπεραίνουν ότι η καταγγελία της είναι ψευδής
• αν συνεχίσει να δίνει το παιδί στον πατέρα (όπως είναι υποχρεωμένη πλέον, από τον Ν.4800/2021, για να μην κατηγορηθεί για κακή άσκηση γονικής μέριμνας), θεωρούν ότι δεν κακοποιείται (αλλιώς δεν θα το έδινε, «ποια μάνα δίνει το παιδί στον κακοποιητή του;») και, επομένως, η καταγγελία της είναι ψευδής, και την έκανε επειδή είναι αποξενώτρια…
  • και εάν το παιδί περιγράφει την κακοποίησή του και/ή αρνείται την επικοινωνία, τότε συμπεραίνουν πως και το παιδί λέει ψέματα, κατ’ εντολή της μητέρας, ή πως η εκείνη έχει υποβάλλει στο παιδί ανύπαρκτες πληροφορίες

Το γεγονός πως η εισαγωγή του συγκεκριμένου εννοιολογικού κατασκευάσματος στο νομικό σύστημα της χώρας μας έγινε «δια νόμου» (Ν.4800/2021) έχει, δυστυχώς, δημιουργήσει άπλετο χώρο για την έκφραση στερεοτυπικών αντιλήψεων σε δικόγραφα και δικαστικές αποφάσεις Πολιτικών Δικαστηρίων που, χρησιμοποιώντας τέτοιου είδους κυκλικά επιχειρήματα, απορρίπτουν χωρίς καμία ουσιαστική αξιολόγηση τις καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας κατά του παιδιού και/ή της μητέρας γεγονός που, εκτός από τα δικαιώματα των θυμάτων, παραβιάζει κατάφωρα και το άρθρο 31 της Σύμβασης.

Το αποτέλεσμα είναι ότι κακοποιημένες μητέρες και παιδιά που τόλμησαν να αναζητήσουν προστασία για να αποδράσουν από την ενδοοικογενειακή βία, εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από δικαστικές αποφάσεις που υποχρεώνουν τα θύματα, όχι μόνο να βρίσκονται σε διαρκή επαφή και υπό τον έλεγχο του κακοποιητή τους, αλλά και τα απειλούν με αφαίρεση της γονικής μέριμνας σε περίπτωση που ο θύτης τους καταφέρει να πείσει το δικαστήριο πως οι όποιες ενέργειές τους αποσκοπούν σε «διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του».

«…κακοποιημένες μητέρες και παιδιά που τόλμησαν να αναζητήσουν προστασία για να αποδράσουν από την ενδοοικογενειακή βία, εκτίθενται σε μεγαλύτερο κίνδυνο από δικαστικές αποφάσεις…»

Η έκθεση των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας σε κίνδυνο, μέσω άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων από τον βίαιο γονέα, είναι η μεγαλύτερη ανησυχία που εκφράζει η GREVIO στην Έκθεση αξιολόγησης της Ελλάδας (σελ 45-49, παρ. 188-202 στο: https://www.coe.int/en/web/istanbul-convention/greece). Θεωρεί πολύ ανησυχητικό το ότι δεν έχει τεθεί ακόμα σε εφαρμογή το άρθρο 31 (Επιμέλεια, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια) της Σύμβασης, ενώ, επιπλέον, μετά την ψήφιση του Ν.4800/2021, μητέρες και παιδιά έχουν εγκλωβιστεί ακόμη περισσότερο στην ενδοοικογενειακή βία, καθώς το νέο Οικογενειακό Δίκαιο παρέχει στους δράστες ενδοοικογενειακής βίας απρόσκοπτη πρόσβαση στα θύματά τους και ανεμπόδιστο έλεγχο των ζωών τους.

Και καταλήγει στις ακόλουθες κατεπείγουσες συστάσεις (παρ. 200-202) προς τη χώρα μας:

Επιμέλεια, δικαιώματα επίσκεψης και ασφάλεια (άρθρο 31)

Η GREVIO καλεί τις Ελληνικές Αρχές να λάβουν όλα τα αναγκαία πρακτικά και νομοθετικά μέτρα για: (παράγραφος 200)

α.  να βασίσουν τις πολιτικές και τις πρακτικές τους στην αναγνώριση ότι, σε ένα πλαίσιο ενδοοικογενειακής βίας, η κοινή γονική μέριμνα μπορεί να αποτελεί για τον δράστη το μέσο για να συνεχίσει να διατηρεί τον έλεγχο και την κυριαρχία επί της μητέρας και των παιδιών της και (για να συνεχίσει) να ασκεί βία εναντίον τους,

β.  να διασφαλίσουν ότι τα δικαστήρια υποχρεούνται να εξετάζουν όλα τα ζητήματα που αφορούν τη βία κατά των γυναικών και την ενδοοικογενειακή βία, όταν λαμβάνουν οποιαδήποτε απόφαση, σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης,

γ.   να ενσωματώνουν διαδικασίες αξιολόγησης και διαχείρισης κινδύνου για τον καθορισμό της επιμέλειας και των δικαιωμάτων επίσκεψης και να περιορίζουν τα δικαιώματα αυτά, όταν αυτό είναι απαραίτητο για να εγγυηθούν την ασφάλεια της μητέρας και του παιδιού,

«Η έκθεση των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας σε κίνδυνο, μέσω άσκησης γονεϊκών δικαιωμάτων από τον βίαιο γονέα, είναι η μεγαλύτερη ανησυχία που εκφράζει η GREVIO στην Έκθεση αξιολόγησης της Ελλάδας …»

δ.  να τερματιστεί η πρακτική της αφαίρεσης των παιδιών από μη βίαιους γονείς, ή, του περιορισμού των γονεϊκών τους δικαιωμάτων, με την αιτιολογία του «συνδρόμου γονεϊκής αποξένωσης», ή, συναφών εννοιών,

ε.   να αρθούν τα εμπόδια που εμποδίζουν τις γυναίκες θύματα και τα παιδιά τους να διαφύγουν από τη βία.

Επιπλέον, η GREVIO καλεί τις Ελληνικές Αρχές να διασφαλίσουν την παροχή κατάλληλης κατάρτισης και κατευθυντήριων γραμμών, με στόχο την ευαισθητοποίηση των δικαστών και άλλων αρμόδιων επαγγελματιών, σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της βίας στα παιδιά που εκτίθενται σε αυτήν και πώς τα καθιστά θύματα από μόνα τους, καθώς και σχετικά με την έλλειψη επιστημονικής βάσης για το «σύνδρομο γονεϊκής αποξένωσης» και παρόμοιες έννοιες, και την εξοικείωσή τους, με τις απαιτήσεις των διατάξεων της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης. (παράγραφος 201)

«Στην Ελλάδα, πρώτα από όλα, χρειάζεται να αποκτήσουμε νοοτροπία συνεργασίας και στη συνέχεια Πρωτόκολλα και εργαλεία που θα επιτρέψουν την συντονισμένη ανταπόκριση…»

Η GREVIO ενθαρρύνει έντονα τις Ελληνικές Αρχές να αξιολογήσουν τις επιπτώσεις της τρέχουσας δικαστικής πρακτικής λήψης αποφάσεων, σχετικά με την επιμέλεια και τα δικαιώματα επίσκεψης στην ασφάλεια των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους, συμπεριλαμβανομένων των συνδέσεων με τις έμφυλες δολοφονίες γυναικών και των παιδιών τους, να αναλύσουν τη σχετική νομολογία και να συλλέξουν δεδομένα σχετικά με τη χρήση που κάνουν οι δικαστές για τον περιορισμό ή την αφαίρεση των γονικών δικαιωμάτων ή των δικαιωμάτων επίσκεψης στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής βίας. (παράγραφος 202)

Με αφορμή τη διατομεακή συνεργασία στο πιλοτικό πρόγραμμα του Δήμου Αγίου Δημητρίου, θα είχατε να κάνετε κάποιες προτάσεις σε επίπεδο τόσο θεσμικό, όσο και κινηματικών δράσεων για την αποτελεσματική αντιμετώπιση και κυρίως την πρόληψη της έμφυλης και της ενδοοικογενειακής βίας; 

Το Έργο Ελλάδα-Ισλανδία, Ενωμένες για τις Επιζώσες Ενδοοικογενειακής Βίας (GR_IS_UnitedForDVSurvivors) υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund και είχε συνολική διάρκεια 21 μήνες (Φεβ. 2022 – Οκτ. 2023). Ο μεγάλος τίτλος του Έργου υποδηλώνει ξεκάθαρα τους στόχους του: «Ουσιαστική σύμπραξη Ελληνικών φορέων και Αρχών για την ενίσχυση της στήριξης και προστασίας γυναικών και παιδιών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας, κατά τα πρότυπα της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, μέσω αξιοποίησης καλών πρακτικών της Αστυνομίας της Ισλανδίας». 

Από το στάδιο του σχεδιασμού του Έργου έως σήμερα, είχαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε πολύ στενά με την Αρχηγό της Αστυνομίας της Ισλανδίας, της χώρας που από το 2009 έως σήμερα καταλαμβάνει την 1^η θέση της παγκόσμιας κατάταξης στον δείκτη ισότητας των φύλων.

«…να τερματιστεί η πρακτική της αφαίρεσης των παιδιών από μη βίαιους γονείς, ή, του περιορισμού των γονεϊκών τους δικαιωμάτων, με την αιτιολογία του «συνδρόμου γονεϊκής αποξένωσης», ή, συναφών εννοιών…»

Μια χώρα στην οποία η διατομεακή συνεργασία μεταξύ όλων των αρχών και φορέων αποτελεί, πλέον, καθημερινή πρακτική, κατά την ανταπόκριση στην ενδοοικογενειακή βία και οι Υπηρεσίες Προστασίας Παιδιών δείχνει να αποτελεί την ισχυρότερη Αρχή, με σχεδόν απεριόριστες εξουσίες.

Αυτό είναι και το κλειδί, εάν μας ενδιαφέρει πράγματι να παρέχουμε άμεση προστασία και υποστήριξη στις επιζώσες Ε.Β. και στα παιδιά τους: η άμεση διατομεακή ανταπόκριση στις ανάγκες τους, η οποία θα ενεργοποιείται κατά την πρώτη επαφή της επιζώσας με οποιοδήποτε φορέα ή Αρχή.

Στην Ελλάδα, πρώτα από όλα, χρειάζεται να αποκτήσουμε νοοτροπία συνεργασίας και στη συνέχεια Πρωτόκολλα και εργαλεία που θα επιτρέψουν την συντονισμένη ανταπόκριση φορέων από τους Τομείς της Αστυνομίας, της Δικαιοσύνης και των Υπηρεσιών Υποστήριξης (Εξειδικευμένων και Γενικών).

«…απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διασύνδεση της επιζώσας με μια σύμβουλο, που θα αποτελεί το δικό της πρόσωπο αναφοράς. Το πρόσωπο αναφοράς έχει αμφίδρομη επικοινωνία με την επιζώσα, έχει συνολική γνώση της υπόθεσης και της εξέλιξής της… ».

Κατ’ ελάχιστον η διατομεακή ανταπόκριση στην Ε.Β. μπορεί –και πρέπει- να παρέχει τα ακόλουθα:

1. Μείωση της δευτερογενούς θυματοποίησης (από τις υφιστάμενες διαδικασίες)
2. Συστηματική επιτήρηση της ασφάλειας των θυμάτων για αποφυγή επαναθυματοποίησης
3. Αξιολογήσεις κινδύνου που θα οδηγούν σε λήψη άμεσων μέτρων προστασίας των θυμάτων (μείωση κινδύνου)
4. Κάλυψη αναγκών των επιζωσών ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους επειγουσών ΚΑΙ μακροπρόθεσμων

Απαραίτητη προϋπόθεση για την επίτευξη των παραπάνω είναι η διασύνδεση της επιζώσας με μια σύμβουλο, που θα αποτελεί το δικό της πρόσωπο αναφοράς. και πρέπει να έχει τη δυνατότητα να ενεργοποιεί, ανά πάσα στιγμή, διατομεακή συνεργασία, όταν ανακύπτει κίνδυνος, ή, επείγουσες ανάγκες προς κάλυψη. Κρίσιμος παράγοντας που θα επηρεάσει αποφασιστικά την αποτελεσματικότητα των μέτρων προστασίας είναι η ενεργός συμμετοχή της Αστυνομίας και της Δικαιοσύνης στη διατομεακή ομάδα, καθώς και η δημιουργία ευέλικτων και άμεσων τρόπων αναφοράς των παραβιάσεων και/ή της κλιμάκωσης του κινδύνου, καθώς και η αποφασιστικότητα της Δικαιοσύνης να επιβάλει άμεσα μέτρα προστασίας των θυμάτων και κυρώσεων στον δράστη.

«… η GREVIO καλεί τις Ελληνικές Αρχές να διασφαλίσουν την παροχή κατάλληλης κατάρτισης και κατευθυντήριων γραμμών, με στόχο την ευαισθητοποίηση των δικαστών και άλλων αρμόδιων επαγγελματιών, σχετικά με τις βλαβερές συνέπειες της βίας στα παιδιά…»

Περισσότερες πληροφορίες για τη φιλοσοφία του Έργου και την πιλοτική εφαρμογή του στον Δήμο Αγίου Δημητρίου είναι διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του Ε.Δ.κ.Β. (https://shorturl.at/FJKWY), καθώς και στο υλικό που δημιουργήθηκε ειδικά για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των επιζωσών ενδοοικογενειακής βίας αλλά και του γενικού πληθυσμού του πιλοτικού Δήμου, και συγκεκριμένα:

Βίντεο: https://youtu.be/4LChGQIndhI και trailer: https://youtu.be/8THTaoTlxCw  Πληροφοριακό υλικό:  https://antiviolence-net.eu

ΚΙΚΗ ΠΕΤΡΟΥΛΑΚΗ

Η Κική Πετρουλάκη είναι Ψυχολόγος (1992), με Διδακτορικό στην Πειραματική Ψυχολογία (1997) από το Τμήμα Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος Δ.Σ. στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας (Ε.Δ.κ.Β.).

Το Ε.Δ.κ.Β. είναι Αστική Μη-Κερδοσκοπική Εταιρία που ιδρύθηκε το 2006 με σκοπό την πρόληψη και αντιμετώπιση της έμφυλης βίας κατά των γυναικών και την ενδυνάμωση και ολιστική στήριξη γυναικών με εμπειρίες ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους.

Μεταξύ των δράσεων του Ε.Δ.κ.Β. περιλαμβάνονται: σχεδιασμός, υλοποίηση και αξιολόγηση ερευνητικών, εκπαιδευτικών και ενημερωτικών δράσεων καθώς και δράσεων για την προαγωγή της ισότητας των φύλων και την ψυχοκοινωνική στήριξη και αρωγή θυμάτων με στόχο την πρωτογενή, δευτερογενή και/ή τριτογενή πρόληψη της Βίας κατά Γυναικών και Κοριτσιών, με έμφαση στη Βία μεταξύ Ερωτικών Συντρόφων (ΒΕΣ).

Σε επίπεδο συνηγορίας, το Ε.Δ.κ.Β. παρακολουθεί την υιοθέτηση και την εφαρμογή πολιτικών και νομοθεσίας που αφορούν στην ενδοοικογενειακή βία, καθώς στους στόχους του περιλαμβάνεται η διαρκής προώθηση της εφαρμογής των διατάξεων της Εθνικής, Ευρωπαϊκής και Διεθνούς νομοθεσίας, με έμφαση στην βελτίωση της πρόσβασης των γυναικών στην Δικαιοσύνη και στην ενίσχυση της προστασίας και υποστήριξης των επιζωσών ενδοοικογενειακής βίας και των παιδιών τους.

https://antiviolence-net.eu/eavn/

ΠΗΓΕΣ

^[i] FRA – European Union Agency for Fundamental Rights. (2014). Violence against women: an EU-wide survey. Main results Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union. Διαθέσιμο από: https://fra.europa.eu.

Αναλυτικά, όλα τα ευρήματα για την Ελλάδα παρουσιάζονται στο: Τσιριγώτη, Α., Πετρουλάκη, Κ., & Ντιναπόγιας, Α. (2015). Ελληνική Έκδοση GEAR against IPV. Τεύχος III: Εγχειρίδιο Εκπαιδευτικού (Αναθ. Έκδ.). Αθήνα: Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας. Διαθέσιμο από: http://www.gear-ipv.eu/download (επιλέγοντας Booklets III & IV, Greece).

^[ii] Γραφεία Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας σε συγκεκριμένα Α.Τ. της χώρας: το τελευταίο 4μηνο του 2021 άρχισαν να λειτουργούν 6 ΓΑΕΒ και το τελευταίο 3μηνο του 2022 προστέθηκαν άλλα 12 

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος, δεν ευθύνεται για οιαδήποτε άποψη εκφραστεί και φιλοξενηθεί από το feminalab.gr, από φυσικό πρόσωπο, εταιρεία, οργανισμό. Οι απόψεις αυτές βαραίνουν και ευθύνουν αποκλειστικά το φορέα που τις εκφράζει και δεν υιοθετούνται από τη ΧΕΝ Ελλάδος.