Ημερολόγιο
Gonda Van Steen : "Είναι δικό μας καθήκον να αλλάξουμε τις υπάρχουσες συνθήκες"
Η διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου μιλά στο Femina Lab.
Κα Van Steen, ποιο ήταν το έναυσμα που σας ώθησε στο επιστημονικό πεδίο των «Ελληνικών Σπουδών»;
Ξεκίνησα, όταν ήμουν 12 ετών με αρχαία ελληνικά στο Βέλγιο κι εκεί ανακάλυψα το ενδιαφέρον για τις Ελληνικές Σπουδές.
Είστε μια γυναίκα με υψηλή θέση στον ανδροκρατούμενο ακαδημαϊκό χώρο. Ποια εμπόδια και ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε σε σχέση με το επιστημονικό σας πεδίο;
Πρέπει να πω ότι με δέχτηκαν με πολλή χαρά στην έδρα Κοραή, όπου είμαι τώρα, και στο King’s College London. Απλώς κάθε τόσο συναντάω μια δυσπιστία που συνήθως αρχίζει με το ερώτημα του αν καταλαβαίνω ελληνικά. Ανδροκρατούμενος ακαδημαϊκός χώρος ήταν παλιά η νεοελληνική ιστορία που εκεί, ευτυχώς, τα πράγματα έχουν αλλάξει, αλλά χρειάστηκε να περάσει πολύς καιρός μέχρι να μπορούν να δημοσιεύουν γυναίκες για την Κατοχή, για τον Εμφύλιο, για τον Ψυχρό Πόλεμο.
Ποιες δεξιότητες χρειάστηκε να αξιοποιήσετε και να αναπτύξετε στην επαγγελματική σας πορεία στο διεθνή επιστημονικό χώρο;
Θα έλεγα πρώτα απ’ όλα πολλή δουλειά, υπομονή, και διπλωματία. Καμιά φορά αντοχή και ευρηματικότητα. Και λίγη τύχη, βέβαια.
Οι γυναίκες έχουν κάνει εξαιρετική και συνεπή δουλειά σε πολλούς τομείς
που μπορεί να μην φαίνονται πάντα,
ακόμα κι αν ήταν πολιτικές, διπλωματικές, και στρατιωτικές οι δράσεις τους.
Πώς θα ερμηνεύατε τον όρο «γυναικεία ηγεσία»;
Θα έλεγα ότι είναι η ευκαιρία να δείξουμε ένα διαφορετικό μοντέλο ηγεσίας, με συνέπεια και αποτελεσματικότητα, χωρίς να αποφύγουμε τις δύσκολες συζητήσεις.
Ερευνώντας ενδελεχώς τον αρχαίο, αλλά και τον σύγχρονο πολιτισμό, καθώς και την ιστορία της ελληνικής κοινωνίας, ποια θεωρείτε ότι ήταν η συμβολή των γυναικών στην ανάπτυξη των κοινωνικοπολιτικών δράσεων στην Ελλάδα;
Οι γυναίκες έχουν κάνει εξαιρετική και συνεπή δουλειά σε πολλούς τομείς που μπορεί να μην φαίνονται πάντα, ακόμα κι αν ήταν πολιτικές, διπλωματικές, και στρατιωτικές οι δράσεις τους. Οι γυναίκες έχουν καταπιαστεί επίσης με κοινωνικά και οικογενειακά ζητήματα, με την εκπαίδευση, με την ψήφο, με τη αρχειακή εργασία και επιμέλεια κειμένων. Έχουν οργανώσει συνέδρια με τα πιο ενδιαφέροντα θέματα, όπως η προφορική ιστορία και η συλλογική μνήμη. Είναι δραστήριες στη λογοτεχνία, στο θέατρο, στον κινηματογράφο και όλα αυτά τα πεδία τα κέρδισαν με πολλές ικανότητες και δημιουργικότητα.
Πώς αναδεικνύεται η γυναικεία ταυτότητα μέσα από τα πρόσωπα του αρχαίου ελληνικού δράματος και ποια είναι η απήχηση που έχουν στο σύγχρονο κοινωνικό συμφραζόμενο;
Πάντα με έλκυε η Κασσάνδρα, η οποία, ανεξαρτήτως των εξαιρετικών ικανοτήτων της, βρίσκει δυσπιστία μπροστά της. Βέβαια, το τέλος της δεν είναι ευχάριστο, όπως ούτε για την Αντιγόνη αλλά ούτε και για την Ηλέκτρα που κάπως μένει στην αφάνεια. Εναι δικό μας καθήκον να αλλάξουμε τις υπάρχουσες συνθήκες, για να ανθίζουν αυτές οι μορφές σε όλες τις δυναμικές τους.
Είναι δικό μας καθήκον να αλλάξουμε τις υπάρχουσες συνθήκες, για να ανθίζουν αυτές οι μορφές σε όλες τις δυναμικές τους.
Ποια είναι η γνώμη σας για το επίπεδο συνειδητοποίησης των γυναικών, σε σχέση με την ιστορία του γυναικείου κινήματος;
To επίπεδο συνειδητοποίησης των γυναικών θα μπορούσε να είναι πιο γερό. Ίσως αρχίζουμε και ξεχνάμε πόσο δύσκολη ήταν η πρόοδος του γυναικείου κινήματος, πόσα χρόνια ήθελε και πόσες θυσίες για δικαιώματα που σήμερα τα θεωρούμε δεδομένα.
Πώς ερμηνεύετε την κρίση των «Ελληνικών Σπουδών» και γενικότερα των θεωρητικών σπουδών σε διεθνές επίπεδο, ενόψει της ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης;
Οι Ελληνικές Σπουδές και η μελέτη της γλώσσας, της λογοτεχνίας, της ιστορίας και της φιλοσοφίας θα μας προσφέρουν πάντα το υλικό με το οποίο μπορούμε να σκεφτόμαστε τολμηρά και δημιουργικά, ένα υλικό που ανανεώνεται χωρίς να χάσει τις πλούσιες ρίζες του. Με τέτοιο πλούτο μπορούμε να ξεπεράσουμε μια κρίση. Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης εξελίσσεται πολύ γρήγορα, ίσως τόσο γρήγορα που τα σημερινά θα μας φανούν πολύ παλιά ήδη σε λίγα χρόνια. Οι ανθρωπιστικές σπουδές μας προσφέρουν παραδείγματα έκφρασης και εμβάθυνσης που τα χρειαζόμαστε όλο και περισσότερο σε μια δύσκολη και μπερδεμένη εποχή.
Πάντα με έλκυε η Κασσάνδρα, η οποία, ανεξαρτήτως των εξαιρετικών ικανοτήτων της, βρίσκει δυσπιστία μπροστά της.
Τι συμβουλή θα δίνατε σε μια νέα κοπέλα που θα ήθελε να ασχοληθεί με τις Κλασικές σπουδές σήμερα;
Θα της έλεγα να ακολουθήσει το πάθος της, το οποίο τελικά εγγυάται πως θα βρούμε όλοι καινούρια πεδία εργασίας που θα έχουν μια ευρηματικότητα, η οποία ταιριάζει στη νέα γενιά.
Μετά την πρόσφατη επίσκεψή σας στο ΑΡΧΕΙΟ της ΧΕΝ Ελλάδος, ποιες είναι οι εντυπώσεις που αποκομίσατε;
Είναι απίστευτα πλούσιο το υλικό και είναι στα σωστά χέρια. Οι αρχειονόμοι το φροντίζουν σωστά και επαγγελματικά. Το υλικό είναι σε σχετικά καλή κατάσταση, αλλά θέλει λεπτομερή ταξινόμηση, για να χρησιμοποιηθεί προς όφελος της κοινωνικής ιστορίας της Ελλάδας, όπου έχει πολλά να προσφέρει. Το αρχείο της ΧΕΝ Ελλάδος έχει πραγματικά όλα τα προσόντα (έγγραφα, φωτογραφίες αλλά και προσωπικό), για να γίνει ΤΟ αρχείο της μελλοντικής μελέτης στην Ελλάδα.
Υπάρχουν πολλά θέματα ακόμα στον τομέα της ανισότητας,
όπως η γυναίκα και η εργασία, η γυναίκα ανάμεσα σε πρόσφυγες,
η γυναίκα θύμα της οικογενειακής βίας, του trafficking…
Αυτά είναι ακόμα δύσκολα θέματα που πρέπει να τα προσέχουμε.
Ποια θεωρείτε ότι θα είναι η συμβολή του ΑΡΧΕΙΟΥ στην επιστημονική έρευνα;
Ειδικά στον τομέα της κοινωνικής και οικογενειακής ιστορίας το αρχείο έχει πολλά να προσφέρει, όπως επίσης στη μελέτη του επαγγέλματος των κοινωνικών λειτουργών, της αντιμετώπισης της φτώχειας και της ανισότητας των γυναικών, της ιστορίας της εκπαίδευσης κι άλλα πολλά.
Η ΧΕΝ στην Ελλάδα ολοκληρώνει 100 χρόνια, σε ποιο πεδίο δράσεων θεωρείτε ότι θα μπορούσε να συμβάλει, ώστε να ενισχύσει την θέση της Ελληνίδας στην επόμενη εκατονταετία;
Υπάρχουν πολλά θέματα ακόμα στον τομέα της ανισότητας, όπως η γυναίκα και η εργασία, η γυναίκα ανάμεσα σε πρόσφυγες, η γυναίκα θύμα της οικογενειακής βίας, του trafficking… Αυτά είναι ακόμα δύσκολα θέματα που πρέπει να τα προσέχουμε.
Ποια ήταν η απήχηση του βιβλίου σας «Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα, υιοθεσίες στην Αμερική του ψυχρού πολέμου»;
Η απήχηση του βιβλίου μου συνεχίζει να είναι μεγάλη και χαίρομαι. Γιατί σκέφτομαι το θέμα της ανύπαντρης μητέρας που έχει υποστεί πίεση να δώσει το παιδί της, να έχει σηκώσει το βάρος του μυστικού μόνη της για ολόκληρες δεκαετίες. Επίσης, σκέφτομαι τα ευάλωτα παιδιά σε ιδρύματα—άλλο φλέγον θέμα. Τελικά, το βιβλίο πιάνει πολλά θέματα που δεν είναι καθόλου του παρελθόντος, αλλά έχουν άμεση σχέση με το σήμερα. Και αυτό εξηγεί το ενδιαφέρον του. Σας ευχαριστώ κι εσάς θερμά που το προσέξατε.
Η Gonda Van Steen σπούδασε κλασική φιλολογία στο Βέλγιο και εκπόνησε την διδακτορική της διατριβή σε κλασικές και ελληνικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Princeton. Σήμερα είναι καθηγήτρια και κάτοχος της Έδρας Κοραή στη νεοελληνική και Βυζαντινή ιστορία, γλώσσα και λογοτεχνία, και διευθύντρια του Κέντρου Ελληνικών Σπουδών στο King’s College του Λονδίνου. Έχει γράψει τα ακόλουθα βιβλία: Venom in Verse: Aristophanes in Modern Greece (2000), Liberating Hellenism from the Ottoman Empire (2010), Theatre of the Condemned: Classical Tragedy on Greek Prison Islands (2011), Stage of Emergency: Theater and Public Performance under the Greek Military Dictatorship of 1967-1974 (2015), και Adoption, Memory, and Cold War Greece: Kid pro quo? (2019) (Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου, Αθήνα: Ποταμός, 2021).
Το πρώτο βιβλίο της δημοσιεύθηκε από το Princeton University Press και του απονεμήθηκε το βραβείο John D. Criticos από την Ελληνική Εταιρεία του Λονδίνου. Στο 2ο βιβλίο της επικεντρώνεται στις επαναστατικές χρήσεις των Περσών του Αισχύλου (1820) και στην περίπτωση της Αφροδίτης του Μήλου. Το τρίτο βιβλίο αναφέρεται στις παραστάσεις αρχαίων τραγωδιών που παρουσίαζαν οι πολιτικοί κρατούμενοι του εμφυλίου πολέμου. To τέταρτο αναλύει τη ζωή του θεάτρου, τις επιδόσεις και τη λογοκρισία κατά την διάρκεια της ελληνικής στρατιωτικής δικτατορίας του 1967-1974. Από το 2013 ασχολείται με τις υιοθεσίες ελληνοπούλων που στάλθηκαν στις ΗΠΑ και στην Ολλανδία τα χρόνια του 1950 και 1960. Το σχετικό βιβλίο της, Adoption, Memory, and Cold War Greece: Kid pro quo? (University of Michigan Press, 2019), το οποίο επιβραβεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών, μεταφράστηκε στα Ελληνικά, ως Ζητούνται παιδιά από την Ελλάδα: Υιοθεσίες στην Αμερική του Ψυχρού Πολέμου (μεταφρ. Ariadni Loukakou), Aθήνα, Ποταμός, 518 σελ., Νοεμβ. 2021, 2η έκδοση Φεβ. 2023.
Κατά τη διάρκεια των ετών 2012-2014 η Gonda Van Steen διετέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου Νεοελληνικών Σπουδών της Βόρειας Αμερικής (Modern Greek Studies Association). Συνεχίζει να αποτελεί ενεργό μέλος του MGSA και της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών του Ηνωμένου Βασιλείου, δουλεύοντας απρόσκοπτα για την προώθηση και διάδοση των ελληνικών σπουδών στον κόσμο.