Γυναικολογική – Μαιευτική Βία: Ένα παγκόσμιο φαινόμενο παραβίασης γυναικείων δικαιωμάτων

Από την Αθηνά Γουβιά*

Το φαινόμενο της Γυναικολογικής – Μαιευτικής βίας υφίσταται διαχρονικά, με τις γυναίκες να το υπομένουν, βιώνοντας την επίδρασή του, συνειδητά ή ασυνείδητα. Τα τελευταία χρόνια, διαπιστώνω ότι αρκετές γυναίκες προβληματίζονται όλο και πιο πολύ για τις εμπειρίες τους, μιλάνε για αυτές πιο ανοιχτά, τις μοιράζονται και τις συζητούν στις παρέες, στα κοινωνικά δίκτυα, αναζητώντας περισσότερες πληροφορίες και ρωτώντας, αν τα όσα βίωσαν, έγιναν όπως έπρεπε να γίνουν, ή όχι.

Εισαγωγή

Η Γυναικολογική – Μαιευτική βία είναι η βία που υφίστανται οι γυναίκες κατά την παροχή της γυναικολογικής και της μαιευτικής φροντίδας, σε χώρους παροχής υγειονομικής περίθαλψης και αποτελεί «έναν συνδυασμό έμφυλης βίας (που πηγάζει από βαθιά ριζωμένες έμφυλες νόρμες μέσα στις πατριαρχικές κοινωνίες και τα ανδροκρατούμενα συστήματα υγείας) και θεσμικής βίας (που υφίσταται μεταξύ γιατρών και ασθενών, εξαιτίας της ανισορροπίας ισχύος στα ιδρύματα υγειονομικής περίθαλψης)¹».

Είναι μια «μορφή θεσμοθετημένης και έμφυλης βίας, βαθιά ριζωμένης σε μια μακροχρόνια μόνιμη παράδοση θεσμικού, κοινωνικού και ιατρικού ελέγχου στα σώματα των γυναικών». Οι διακρίσεις με βάση το φύλο, στον ιατρικό τομέα προέρχονται από δύο ιστορικά, αλληλένδετες τάσεις: «την παθολογικοποίηση του γυναικείου σώματος και την αυξημένη ιατρικοποίηση της αναπαραγωγής». Η ιατρική άποψη ότι «τα σώματα των γυναικών είναι εγγενώς ελαττωματικά και χρήζουν ιατρικής παρέμβασης» οδήγησε ιστορικά στο «να τεθούν οι γυναίκες υπό την εξουσία επαγγελματιών υγείας» και στο να «περιοριστεί η αυτονομία τους σε θέματα που σχετίζονται με τη δική τους αναπαραγωγική και σεξουαλική υγεία²».

Επιπλέον, μια αλληλουχία παραγόντων που επικρατούν στο σύστημα και τη δομή της υγειονομικής περίθαλψης, όπως «το ανεπαρκές προσωπικό, τα στρεσογόνα εργασιακά περιβάλλοντα, οι κακές πολιτικές, οι ανεπαρκείς εποπτικές διαδικασίες, η έλλειψη αποτελεσματικών μηχανισμών καταγγελιών και λογοδοσίας, η έλλειψη ευαισθητοποίησης και ενδυνάμωσης των ασθενών και μια δυναμική ισχύος που συστημικά αποδυναμώνει τις γυναίκες, συμβάλλουν στην όξυνση αυτής της βίας^1,2».

Σύμφωνα με διεθνείς φορείς, γυναίκες που ανήκουν σε συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (έφηβες, γυναίκες άγαμες, γυναίκες χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, έγχρωμες γυναίκες, γυναίκες με αναπηρία, γυναίκες από εθνοτικές μειονότητες, μετανάστριες, γυναίκες της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, οροθετικές γυναίκες) διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο άσκησης γυναικολογικής – μαιευτικής βίας σε βάρος τους^1,3.

Επίσημες αναφορές από διεθνείς φορείς

Το 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε Μελέτη του, παρουσίασε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται το ζήτημα της μαιευτικής και γυναικολογικής βίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, κατόπιν έρευνας που πραγματοποίησε σε 27 χώρες και εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη και την εξάλειψη του φαινομένου².

Το 2022, η Διεθνής Ομοσπονδία Οικογενειακού Προγραμματισμού, έδωσε μια περιγραφή αυτής της «συστημικής και διαδεδομένης συνθήκης» που επικρατεί, δημοσιεύοντας σχετική Εργασία για τη γυναικολογική – μαιευτική βία¹.

Το 2019, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, σε Έκθεση του σημείωσε πως η «κακομεταχείριση και η βία κατά των γυναικών κατά τη διάρκεια του τοκετού, τα τελευταία χρόνια, έχει κερδίσει την παγκόσμια προσοχή», ενώ υπογράμμισε ότι «συγκεκριμένες πρακτικές αποτελούν συστηματική παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών και καθιστούν μαιευτική βία⁶».

Το 2018, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξέδωσε συγκεκριμένες Συστάσεις για την φροντίδα των γυναικών στον τοκετό αλλά και των βρεφών, τονίζοντας ότι η «αυξανόμενη ιατρικοποίηση των διαδικασιών τοκετού υπονομεύει τις ικανότητες της ίδιας της γυναίκας να γεννήσει και επηρεάζει αρνητικά την εμπειρία του τοκετού της⁵». Ήδη από το 2015, με επίσημη Ανακοίνωση του, είχε επισημάνει ότι «πληθώρα ερευνών αναδεικνύει ότι πολλές γυναίκες σε όλο τον κόσμο αντιμετωπίζονται με έλλειψη σεβασμού και υφίστανται κακομεταχείριση ή παραμέληση κατά τον τοκετό σε δομές υγείας» και χαρακτήρισε αυτή την αντιμετώπιση ως ένα «ισχυρό αντικίνητρο για τις γυναίκες στο να αναζητήσουν και να χρησιμοποιήσουν τέτοιες υπηρεσίες³».

Το 2017, το Συμβούλιο της Ευρώπης, σε Έκθεση του ανέφερε ότι οι γυναίκες επηρεάζονται από «την αποτυχία εξασφάλισης επαρκών προτύπων φροντίδας και σεβασμού των δικαιωμάτων τους καθώς και της αξιοπρέπειας και αυτονομίας τους, στον τοκετό⁴». Στην ίδια Έκθεση γίνεται λόγος για τον «αντίκτυπο συγκεκριμένων πρακτικών στη συναισθηματική και ψυχική ευεξία των εγκύων», καθώς μπορεί να είναι σοβαρός και να δημιουργήσει «συναισθηματικό τραύμα και θέματα ψυχικής υγείας» μετά τον τοκετό⁴.

Είδη γυναικολογικής – μαιευτικής βίας

Σύμφωνα με παγκόσμιους και ευρωπαϊκούς φορείς, η γυναικολογική – μαιευτική βία περιλαμβάνει κάθε παραμελητική, εξευτελιστική, υποτιμητική, καταχρηστική ή επιβλαβή πρακτική στη διάρκεια των γυναικολογικών εξετάσεων, στην πρόσβαση στην αντισύλληψη, στην φροντίδα μιας αποβολής, στη διάρκεια μιας θεραπείας γονιμότητας, στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, του τοκετού αλλά και μετά τον τοκετό¹. Μπορεί να πάρει πολλές μορφές, όπως:

• Ψυχολογική, σωματική και σεξουαλική κακοποίηση κατά τη γυναικολογική και μαιευτική διαδικασία (αντιμετώπιση χωρίς αξιοπρέπεια κατά τη διάρκεια γυναικολογικών επισκέψεων, εγκυμοσύνης και τοκετού, συμπεριφορές που προκαλούν ταπείνωση, λεκτική κακοποίηση -πχ. ντροπιαστικά, επικριτικά, σεξιστικά ή ακατάλληλα σχόλια, γελοιοποίηση, φωνές-, άρνηση της ιδιωτικότητας, παραμέληση, διακρίσεις, εξαναγκασμός -πχ. περιορισμένη κίνηση, μη επιλογή θέσης γέννησης, μη συναινετική κολπική ή ορθική διείσδυση για ιατρικές εξετάσεις-, κατάφορη σωματική βία)^1,2.
• Εξαναγκαστικές ιατρικές πράξεις (ιατρικές πράξεις, απαραίτητες ή μη, που πραγματοποιούνται χωρίς ελεύθερη, προηγούμενη και ενημερωμένη συγκατάθεση -πχ. μη συναινετική εσωτερική εξέταση, αναγκαστική αντισύλληψη, αναγκαστική στείρωση, αναγκαστική άμβλωση- και οποιαδήποτε ιατρική πράξη/εξέταση πραγματοποιηθεί χωρίς ρητή συναίνεση)^1,2.
• Διαδικασίες μη ιατρικά απαραίτητες (επιβλαβείς) (διαδικασίες αντίθετες με κλινικές οδηγίες -ιδιαίτερα αυτές που εκδίδει ο Π.Ο.Υ., και που δεν είναι ιατρικά δικαιολογημένες, αλλά γίνονται για λόγους κόστους-αποτελεσματικότητας ή για τη διευκόλυνση των επαγγελματιών υγείας, όπως: συνήθης πρόκληση τοκετού, καισαρικές τομές ρουτίνας, επισιοτομίες ρουτίνας, ιατρικές πρακτικές που δε βασίζονται σε στοιχεία όπως η μανούβρα Hamilton, η άσκηση χειροκίνητης πίεσης -μανούβρα Kristeller-, το «ράμμα του συζύγου») ^1,2.
• Καθυστέρηση ή άρνηση φροντίδας (πρακτικές που περιλαμβάνουν την καθυστέρηση ή την άρνηση παροχής φαρμακευτικής αγωγής για τη διαχείριση του πόνου κατά τη διάρκεια επώδυνων γυναικολογικών ή μαιευτικών παρεμβάσεων, καθυστέρηση ή άρνηση παροχής φροντίδας για την άμβλωση, παρακράτηση πληροφοριών και επικοινωνίας, άρνηση ατόμου συντροφιάς στη γέννα) ^1,2.

Αντιμετώπιση του φαινομένου

Κάποιες συστάσεις για την αντιμετώπιση του φαινομένου, περιλαμβάνουν τα εξής²:

• Ευαισθητοποίηση του κοινού.
• Συλλογή περισσότερων δεδομένων για το φαινόμενο.
• Αντιμετώπιση σεξισμού, μισογυνισμού και επιβλαβών στερεοτύπων.
• Υιοθέτηση πολιτικών και πρωτόκολλων.
• Εκπαίδευση υγειονομικού προσωπικού & βελτίωση συνθηκών εργασίας.
• Υλοποίηση ποινικών νόμων.

Τι μπορείς να κάνεις

• Ενημερώσου για τα αναπαραγωγικά δικαιώματα και τους τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται η βέλτιστη αναπαραγωγική υγεία, η γνώση είναι δύναμη.
• Αναζήτησε και σύστησε επαγγελματίες υγείας που σέβονται την σωματική αυτονομία και εξηγούν με σαφήνεια τις διαδικασίες.
• Μοιράσου την εμπειρία σου με άλλες γυναίκες, δημιουργήστε (άτυπες ή μη) ομάδες υποστήριξης.
• Απευθύνσου σε φορείς που προασπίζονται τα δικαιώματα των γυναικών αναφορικά με τη γυναικολογική-μαιευτική βία.

*Η Αθηνά Γουβιά είναι Κοινωνική λειτουργός – εκπ. Ψυχοδραματίστρια, Υπεύθυνη της Κοινωνικής Υπηρεσίας της ΧΕΝ Ελλάδος.

ΠΗΓΕΣ

1 Διεθνής Ομοσπονδία Οικογενειακού Προγραμματισμού (I.P.P.F.) Γυναικολογική & Μαιευτική βία 2022

2 Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (E.U.) Μαιευτική και γυναικολογική βία στην ΕΕ - Επικράτηση, νομικά πλαίσια και εκπαιδευτικές κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη και την εξάλειψη 2024

3 Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (W.H.O.) Πρόληψη και εξάλειψη της ασέβειας και κακομεταχείρισης στον τοκετό 2015

4 Συμβούλιο της Ευρώπης (C.O.E.) Σεξουαλικά και Αναπαραγωγικά Δικαιώματα των Γυναικών στην Ευρώπη 2017

5 Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (W.H.O.) Φροντίδα κατά την διάρκεια του τοκετού, για μια θετική εμπειρία γέννας 2018

6 Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (U.N.) Προσέγγιση βασισμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα για την κακομεταχείριση και τη βία κατά των γυναικών στις υπηρεσίες αναπαραγωγικής υγείας με έμφαση στον τοκετό και τη μαιευτική βία 2019