Οικονομική Βία: Όταν το Χρήμα Γίνεται Μέσο Ελέγχου

Σε μια κοινωνία που συχνά εστιάζει στις πιο "ορατές" μορφές κακοποίησης, η οικονομική βία παραμένει «αθέατη», παρά τις καταστροφικές συνέπειές της στη ζωή χιλιάδων γυναικών. Πρόκειται για μια μορφή καταπίεσης και ελέγχου που δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης, ανάμεσα στη γυναίκα και τον κακοποιητή της, επώδυνες και περιοριστικές.

Η οικονομική βία – η σιωπηλή μορφή κακοποίησης

Η οικονομική βία είναι μια μορφή κακοποίησης που ασκείται κατά των γυναικών για να περιοριστεί, ή να ελεγχθεί η οικονομική τους ανεξαρτησία. Πρόκειται για μια στρατηγική, κατά την οποία υπονομεύεται η ικανότητά τους, είτε να λαμβάνουν οικονομικές αποφάσεις, είτε να έχουν πρόσβαση σε πόρους. Η οικονομική βία ασκείται, μεταξύ άλλων, στο πλαίσιο της ενδοοικογενειακής σχέσης, προκειμένου η γυναίκα που την υφίσταται να καταστεί αδύναμη και να παραμείνει στην κακοποιητική σχέση. Αντίθετα, η εργασία και η ύπαρξη εισοδημάτων δίνει τη δυνατότητα στην κακοποιημένη να απομακρυνθεί από την ενδοοικογενειακή βία και μειώνει την εξάρτησή της από την κακοποιητική σχέση.

Ποιες γυναίκες είναι πιο ευάλωτες;

Αν και η βία σε βάρος των γυναικών αποτελεί μια διαταξική και διαχρονική, διατοπική συνθήκη, λόγω της μακροχρόνιας επικράτησης των πατριαρχικών στερεοτύπων σε όλες ανεξαρτήτως τις γυναίκες, ωστόσο, έχουν εντοπιστεί ορισμένα δημογραφικά χαρακτηριστικά για κατηγορίες γυναικών που πλήττονται περισσότερο από την άσκηση ενδοοικογενειακής βίας, μεταξύ άλλων, γυναίκες με οικονομική δυσπραγία, χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, προέλευση από περιθωριακές εθνοτικές ομάδες, ή με προβλήματα ψυχικής υγείας, αναπηρίας, χρήσης ουσιών και αλκοόλ κ.ο.κ. Γυναίκες που υφίστανται πολλαπλή και διατομεακή διάκριση σε μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση διακρίσεων και ανισοτήτων. Οι περισσότερες δεν έχουν ευκαιρίες και δυνατότητα πρόσβασης σε εργασία, σε σταθερά εισοδήματα, οπότε σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας, παραμένουν.

Γιατί οι γυναίκες δεν καταγγέλλουν την Οικονομική Βία;

Ένα σημαντικό ποσοστό γυναικών δεν καταγγέλλουν μια κακοποιητική σχέση, αφενός, επειδή μπορεί να μην την αναγνωρίζουν ως καταχρηστική συμπεριφορά σε βάρος του προσώπου και των δικαιωμάτων τους, αφετέρου επειδή μπορεί να έχουν υπάρξει οι ίδιες θύματα ή μάρτυρες συστηματικής βίας σε βάρος άλλων προσώπων της οικογένειάς τους στο παρελθόν, οπότε να αντιλαμβάνονται κάθε πράξη βίας ως «αυτονόητη» συνθήκη ζωής και συνύπαρξης.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο οικονομικός παράγοντας παίζει σημαντικό ρόλο, εφόσον αποτελεί το ισχυρό διαπραγματευτικό τους χαρτί εξόδου από την κακοποιητική σχέση.

Η ιστορική διάσταση της οικονομικής ανεξαρτησίας

Η δυνατότητα για οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών και για αμειβόμενη εκτός σπιτιού εργασία δεν υπήρξε ούτε αυτονόητη, ούτε κατοχυρωμένη διαχρονικά. Ιστορικά, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερες δυσκολίες στο να γίνουν οικονομικά ανεξάρτητες, εξαιτίας των διαχρονικών έμφυλων ανισοτήτων.

Η σημασία της αμειβόμενης εργασίας και η συνεπαγόμενη οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών αποτελεί, κυρίως για το πρώτο και το δεύτερο «κύμα» φεμινισμού, προϋπόθεση της γυναικείας χειραφέτησης, ενώ τα δικαιώματα της πολίτιδος/του πολίτη φαίνεται να ταυτίζονται με τα δικαιώματα της εργαζόμενης/του εργαζόμενου, του ανθρώπου, δηλαδή, που βρίσκεται στην Αγορά Εργασίας και αμείβεται από αυτήν. Με αυτή την έννοια, ο παράγοντας «χρήμα» αποτελεί ισχυρό διαπραγματευτικό «χαρτί» στη ζωή των ανθρώπων και κυρίως των γυναικών, σε μια πλήρως εκχρηματισμένη οικονομία, καθώς τις βοηθά να αυτονομηθούν στο εσωτερικό των διαπροσωπικών τους σχέσεων.

Οι πολλαπλές μορφές της οικονομικής βίας

Η οικονομική βία έχει ποικίλες μορφές. Μπορεί να εκδηλώνεται ως:

• Ασφυκτικός έλεγχος των εισοδημάτων ή του μισθού και των εξόδων της γυναίκας
• Απαγόρευση να εργάζεται ή να έχει πρόσβαση σε οποιοδήποτε εισόδημα
• "Καθήλωση" σε συνθήκες εξαναγκαστικής φτώχειας που λειτουργεί ως μορφή τιμωρίας
• Εξαναγκασμός σε εργασία που δεν επιθυμεί ή δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει, με σκοπό ο κακοποιητής να καρπώνεται τα χρήματα
• Εξαναγκασμός σε λήψη δανείου που δεν μπορεί να αποπληρωθεί
• Διακοπή της εκπαίδευσης της γυναίκας για οικονομικούς λόγους
• Στέρηση ιατρικής περίθαλψης για την ίδια και τα παιδιά της

Σε κάθε περίπτωση, το θύμα που στερείται πόρους, αγαθά και υπηρεσίες, εξαρτάται σχεδόν απόλυτα από το θύτη και δυσκολεύεται να εγκαταλείψει την κακοποιητική σχέση.

Η διπλή καταπίεση: Από το σπίτι στην εργασία

Η οικονομική χειραφέτηση αποτελεί μονόδρομο για την ενδυνάμωση της επιζώσας και την αντιμετώπιση της κακοποιητικής συμπεριφοράς. Ωστόσο, στο εργασιακό πλαίσιο, μπορεί να μην είναι πάντα τόσο θετικά τα πράγματα, με αποτέλεσμα η γυναίκα που υφίσταται ενδοοικογενειακή βία να υφίσταται και εργασιακή, εφόσον οι υπάρχουσες ανδροκρατούμενες ιεραρχίες εξουσίας εκτείνονται και στην οικογένεια και στην εργασία. Η κουλτούρα της βίας επιτρέπει την καταχρηστική συμπεριφορά σε μια πατριαρχικά δομημένη κοινωνία, η οποία διαιωνίζει την κυριαρχία των ανδρών στις γυναίκες σε κάθε επίπεδο.

Η συσχέτιση ψυχολογικής, λεκτικής κακοποίησης στην εργασία με την ύπαρξη οικονομικής βίας γίνεται με την ανοχή και τη δύναμη των πατριαρχικών αντιλήψεων, σε ιδιωτικό και δημόσιο χώρο και δημιουργεί ένα διπλά βαλλόμενο θύμα, μια δυσχερέστερη και ασφυκτική κατάσταση.

Η λύση στο πρόβλημα

Η μόνη απάντηση στα παραπάνω αποτελεί:

• Η εκπαίδευση της κοινωνίας σε συμπεριφορές ισότητας
• Η ανάπτυξη των μέτρων πρόληψης και των μηχανισμών προστασίας
• Η οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών

Σύμφωνα με τη «Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης» (Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας), η οικονομική βία αναγνωρίζεται ως μορφή έμφυλης βίας, μαζί με τη σωματική, σεξουαλική και ψυχολογική βία.

Η αναγνώριση της οικονομικής βίας και η υποστήριξη των γυναικών που την υφίστανται είναι κρίσιμη για την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας συνολικά.

Η οικονομική χειραφέτηση δεν είναι πολυτέλεια, είναι αναγκαιότητα, είναι το κλειδί για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια για όσες γυναίκες υφίστανται κακοποιητικές συμπεριφορές, καθώς τις διευκολύνει να απομακρυνθούν, οι ίδιες και τα παιδιά τους από αυτή.