Ημερολόγιο
Οικογενειακά Δικαστήρια
Τα οικογενειακά δικαστήρια είναι ένα πάγιο αίτημα του φεμινιστικού κινήματος και συνεχίζει να είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ
- Οι αλλαγές στους Νόμους και την Κοινωνία
Με την εφαρμογή της συνταγματικής αρχής της ισότητας ανδρών και γυναικών στον Αστικό Κώδικα και τον εκσυγχρονισμό των διατάξεών του που αφορούσαν το Οικογενειακό Δίκαιο (Ν. 1329/83) της δεκαετίας του 1980, ακολούθησε, μεταξύ άλλων- και το αίτημα για ίδρυση Οικογενειακών Δικαστηρίων, στα οποία θα δικάζουν ειδικά εκπαιδευμένοι δικαστικοί λειτουργοί και θα στελεχώνονται από ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, κοινωνικούς επιστήμονες κ.ά.
Οι αλλαγές για την ισότητα ανδρών και γυναικών αποτέλεσαν, αφενός, αναγκαιότητα εκσυγχρονισμού του ευρύτερου θεσμικού, μετά την πτώση της Δικτατορίας, πλαισίου και προσαρμογής του σε περισσότερο «ευρωπαϊκά», νεωτερικά πρότυπα, αφετέρου, αλλά, καθόλου ήσσονος σημασίας, ήταν αποτέλεσμα της παρουσίας και των διεκδικήσεων του «δεύτερου κύματος» του φεμινιστικού κινήματος στη χώρα.
Το «δεύτερο κύμα» διεκδικεί αλλαγές σε κοινωνικό και νομικό επίπεδο, όσο και σε πιο «ατομικό»: οι αυτόνομες / ανεξάρτητες ομάδες γυναικών ξεφυτρώνουν παντού, σε πανεπιστήμια, γειτονιές, εργασιακούς χώρους, δίπλα στις «μεγάλες» οργανώσεις, κάποιες από τις οποίες προϋπήρχαν και κάποιες δημιουργήθηκαν μετά την Δικτατορία.
Λ.χ., η ΧΕΝ[1], ο Σύνδεσμος Ελληνίδων Επιστημόνων[2] και ο Σύνδεσμος για τα Δικαιώματα της Γυναίκας[3] προϋπήρχαν. Είχαν ξεκινήσει τις δράσεις τους δεκαετίες πριν. Ήταν «δομημένες» οργανώσεις, με καταστατικό, ιεραρχία κλπ. και με περισσότερο «θεσμικούς» στόχους. Σε αυτές προστέθηκαν και άλλες μεγάλες «νέο δημιουργημένες» οργανώσεις, όπως η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών[4], η ΟΓΕ[5] και η ΕΓΕ[6], οργανώσεις, που είχαν, επίσης, «δομή» και στόχο την αλλαγή των ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών στους Νόμους και την κοινωνία.[7] Αντίθετα, πιο «ελεύθερη» δομή είχαν η «Κίνηση για την Απελευθέρωση των Γυναικών», το «Σπίτι των Γυναικών», οι φοιτητικές ομάδες γυναικών, η «Αδέσμευτη Κίνηση Γυναικών» κ.ά.
Στις λιγότερο «θεσμικές» ομάδες, η συζήτηση αφορούσε τόσο το γυναικείο σώμα, σε πιο «ατομικό» επίπεδο (με τις λεγόμενες «ομάδες αυτοσυνείδησης») τη βία, την αντισύλληψη κ.ά., όσο και τις αλλαγές που έπρεπε να γίνουν σε κοινωνικό, νομικό επίπεδο.
Έτσι, οι παράλληλοι, αλλά και κοινοί προβληματισμοί της πολυφωνίας οργανώσεων και ομάδων οδήγησαν πολύ γρήγορα σε ένα κοινό «μέτωπο», σε ένα δυνατό «όλες μαζί», για αλλαγή του Οικογενειακού, πεπαλαιωμένου, Δικαίου στην Ελλάδα.
Νόμοι που ήθελαν επικεφαλής τον σύζυγο και υπό την εξουσία του, γυναίκα και παιδιά, που χρέωναν ως «υποχρεωτική» την προίκα και που φυλάκιζαν τους μοιχούς συζύγους , που εξευτέλιζαν την ανθρώπινη προσωπικότητα και, κυρίως, υποτιμούσαν τις γυναίκες, μαζί με άλλες τόσες μεσαιωνικές διατάξεις, καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν με σύγχρονες και πραγματικά ριζοσπαστικές, για την εποχή, διατάξεις. Η γυναίκα κρατάει το επώνυμό της μετά τον γάμο, το εκτός γάμου παιδί έχει ίσα δικαιώματα με το εντός γάμου παιδί (το όφελος του παιδιού διαπνέει καθ΄ ολοκληρία το συγκεκριμένο Νόμο) η προίκα και η μοιχεία καταργούνται και προστίθενται τόσες ακόμα σημαντικές διατάξεις για την ισότητα και τα δικαιώματα των γυναικών (και των παιδιών).
- Οι Νόμοι «παιδαγωγοί» της κοινωνίας;
«Η επιρροή της κοινωνίας στη νομοθεσία και εξίσου η δράση της νομοθεσίας στην κοινωνία είναι αδιαμφισβήτητες»[8].
Η Κοινωνιολογία του Δικαίου/Νομική Κοινωνιολογία, οι Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες, γενικότερα, εξετάζουν το Δίκαιο, ως αναπόσπαστο μέρος της κοινωνικής ζωής, καθώς υπάρχει μια αλληλεπίδραση, μεταξύ νομικών θεσμών και κοινωνικών σχέσεων.
Το οικογενειακό δίκαιο του 1983 υπήρξε για την ελληνική πραγματικότητα αίτημα πολλών κοινωνικών ομάδων και πολιτικών φορέων, αποτέλεσε συνθήκη εκσυγχρονισμού της χώρας, βήμα προς τη νεωτερικότητα και την ένταξη μας στην ευρωπαϊκή κοινότητα[9].
Από την άλλη, ο συντηρητισμός της ελληνικής κοινωνίας που τροφοδοτούσε τους έμφυλους ρόλους παρέμενε εξίσου ισχυρός.
Με αυτή την έννοια, το οικογενειακό δίκαιο του 1983, θα λέγαμε ότι αποτελούσε μια «παιδαγωγική» / «διδακτική» συνθήκη, καθώς μπορούσε να αλλάξει τους όρους του παιγνιδιού, υπέρ των γυναικών, τόσο στην πράξη, όσο και στις αντιλήψεις, σταδιακά και να αλληλεπιδράσει με την κοινωνία.
Οι αγώνες του φεμινιστικού κινήματος έπρεπε να συνεχισθούν, προς αυτό το σκοπό. Στο πλαίσιο αυτών των αγώνων, προτάθηκε επανειλημμένα, μεταξύ άλλων και η ανάγκη για την ίδρυση οικογενειακών δικαστηρίων. Τα «Οικογενειακά Δικαστήρια» με την εκδίκαση υποθέσεων σχετικών με την ερμηνεία και την εφαρμογή των διατάξεων για την ισότητα ανδρών και γυναικών, θα «θεμελίωναν» και θα υλοποιούσαν τις αλλαγές στις έμφυλες κοινωνικές σχέσεις, αλλά θα πρότειναν και λύσεις σε ποικίλα άλλα ζητήματα.
Ο Ν. 2447/1996 (άρθρο 48) ήταν ένα βήμα, προς αυτή την κατεύθυνση[10]. Ήδη, αρκετές ευρωπαϊκές χώρες (και όχι μόνον) είχαν προχωρήσει από πολύ νωρίς στην υλοποίησή τους. Στη χώρα μας, η εφαρμογή τους δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Η ίδρυσή τους θα συνιστούσε πρόκληση για μια ουσιαστική κοινωνική αλλαγή, εφόσον θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως «παιδαγωγοί» της κοινωνίας, αφενός, υλοποιώντας τις διατάξεις περί ισότητας και περί δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών στην οικογένεια , αφετέρου, προωθώντας, την ευαισθητοποίηση όλων σε παρεμφερή ζητήματα.
Το Οικογενειακό Δίκαιο του 1983 υπήρξε πρωτοπόρο και ελπιδοφόρο, αλλά χρειαζόταν ενίσχυση και συνεχή φροντίδα για να αντέξει στα χτυπήματα μιας συντηρητικής κοινωνικής πραγματικότητας που αναπαράγει και ακολουθεί, με τον ίδιο σχεδόν ρυθμό, όλα αυτά τα χρόνια, τα έμφυλα στερεότυπα στις αντιλήψεις και τις συμπεριφορές της.
Αν είχαν δημιουργηθεί τα οικογενειακά δικαστήρια, θεσμοί, όπως αυτοί της ποινικής διαμεσολάβησης και νόμοι, όπως αυτοί της υποχρεωτικής επιμέλειας, πιθανόν, να είχαν αποφευχθεί. Γιατί, αν δεχτούμε ότι, πράγματι, οι Νόμοι και το Δίκαιο λειτουργούν παιδαγωγικά και αλληλεπιδρούν με την κοινωνία, η ελληνική κοινωνία θα είχε περισσότερο ευαισθητοποιηθεί και το «πνεύμα» του Οικογενειακού Νόμου του ‘83 θα είχε γίνει πολύ περισσότερο αποδεκτό και οικείο.
- Οικογενειακά Δικαστήρια : η επικαιρότητα του αιτήματος
Τα οικογενειακά δικαστήρια θα ήταν τα πλέον κατάλληλα για την εφαρμογή των Ευρωπαϊκών Οδηγιών ως εσωτερικών Νόμων του Κράτους και, κυρίως, των διατάξεων της Σύμβασης της Κων/πολης, σε σχέση με καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας. Οι κακοποιητές θα αποτρέπονταν να χρησιμοποιήσουν τη λεγόμενη «γονεϊκή αποξένωση» για τη συμπεριφορά τους σε βάρος των παιδιών.
Το φεμινιστικό κίνημα διεκδικεί, μέχρι σήμερα, μεταξύ άλλων, τη δημιουργία φορέων για την αποτελεσματική προστασία της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, μέσα από την πρόληψη, την υποστήριξη και την αντιμετώπιση σεξιστικών συμπεριφορών.
Διεκδικεί την συντόμευση στην εκδίκαση των υποθέσεων που πλήττουν την ισότητα των δύο φύλων, στο πλαίσιο της οικογένειας και την, εν γένει, κατοχύρωση των κεκτημένων δικαιωμάτων των γυναικών.
Τα οικογενειακά δικαστήρια θα μπορούσαν να αναδειχθούν στον νομικό εκείνο θεσμό για την καταπολέμηση κάθε αδικίας σε βάρος της έμφυλης ισότητας, κάθε αδικίας σε βάρος των γυναικών (και των παιδιών).
Θα μπορούσαν να αποτελέσουν το νομικό εκείνο θεσμό για να μην ερμηνεύονται οι νομικές διατάξεις με γνώμονα τα κοινωνικά στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που ισχύουν για τις γυναίκες και τους άνδρες, αλλά με γνώμονα τους νόμους περί ισότητας.
Θα μπορούσαν να συμβάλουν με τις αποφάσεις τους στο να γίνουν οι Νόμοι πραγματικοί «παιδαγωγοί» της κοινωνίας, στο Δίκαιο περί ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών.
[1] https://xen.gr/history/ Η πρώτη ΧΕΝ ιδρύθηκε το 1923
[2] https://see1924.gr/ ιδρύθηκε το 1924
[3] https://leagueforwomenrights.gr/ ιδρύθηκε το 1920
[4]Η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών (ΚΓΔ) ιδρύεται το 1974 https://foundation.parliament.gr/sites/default/files/2020-07/1_Gynaikeies%20organwseis%20small.pdf
[5] Στις 20 Ιουνίου 1976 η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ) https://oge.gr/
[6]Στις 15 Σεπτεμβρίου 1976 ιδρύεται η ΕΝΩΣΗ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΕΛΛΑΔΑΣ (ΕΓΕ) με επικεφαλής τη Μαργαρίτα Παπανδρέου
https://www.ege.gr/index.php/enhmerotheite-gia-emas και https://www.ege.gr/
[7] «… τρεις μεγάλες πανελλαδικές γυναικείες οργανώσεις … με πολιτικούς δεσμούς … η Κίνηση Δημοκρατικών Γυναικών με το ΚΚΕ Εσωτερικού· η Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας (ΟΓΕ ) με το ΚΚΕ · και η Ένωση Γυναικών Ελλάδας (ΕΓΕ ), πολιτογραφείται στον χώρο του ΠΑΣΟΚ…» Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων Από τις γυναικείες οργανώσεις στις ομάδες γυναικών https://foundation.parliament.gr/el/apo-tis-gynaikeies-organoseis-stis-omades-gynaikon
[8] Jean-Baptiste Duvergier (1839) : «l’influence de la société sur la législation et l’action de la législation sur la société sont également incontestables»
[9] «…οι καινούργιες διατάξεις για το Οικογενειακό Δίκαιο διατυπώθηκαν και ψηφίστηκαν με την ελπίδα ότι ανοίγουν μια νέα περίοδο στη νομική ρύθμιση της οικογένειας στον τόπο μας, μια περίοδο ισότητας και ελευθερίας που θα οδηγήσει σε οικογενειακές σχέσεις πιο αρμονικές, πιο συντροφικές, τελικά πιο ευτυχισμένες..». Από τον καθηγητή Γεώργιο Κουμάντο για τον Νόμο 1329/1983, βλ: https://www.tovima.gr/2009/03/14/opinions/to-oikogeneiako-dikastirio-mia-riksikeleythi- metarrythmisi/
[10] Ν. 2447/1996 https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/208808/nomos-2447-1996