Η έμφυλη διαδικτυακή βία: οι επιπτώσεις στην πραγματική ζωή των θυμάτων

Από τις Φιλιώ Κάσιου*, Μαγαρίτα Κότε**, Παρασκευή Πλαστήρα***και Αρετή Φλωράκη****

Η έμφυλη βία στο Διαδίκτυο (διαδικτυακή βία κατά γυναικών και κοριτσιών- CVAWG)

Αναγνωρίζοντας ότι πλέον το Διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει χώρο άσκησης βίας κατά των γυναικών και μάλιστα με τρόπους που υπερβαίνουν την πραγματική ζωή, αλλά με συνέπειες που απειλούν την πραγματική τους ζωή, οι εθελόντριες της ΧΕΝ Ελλάδος που συγκροτούν την ομάδα έρευνας-ενασχόλησης με την έμφυλη διαδικτυακή βία, διεξήγαγαν βιβλιογραφική έρευνα σε μια προσπάθεια περιγραφής και χαρτογράφησης του φαινομένου. Ακολουθεί μια σειρά από άρθρα που αφορούν στις μορφές και στις επιπτώσεις της έμφυλης διαδικτυακής βίας, στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο σε Ελλάδα και Ευρώπη, αλλά και στους φορείς και τις οργανώσεις που ασχολούνται με το ζήτημα.

Η έμφυλη διαδικτυακή βία: οι επιπτώσεις στην πραγματική ζωή των θυμάτων

Από τις Φιλιώ Κάσιου*, Μαγαρίτα Κότε**, Παρασκευή Πλαστήρα***και Αρετή Φλωράκη****

Παρά την έλλειψη σχετικών στοχευμένων ερευνών σε θύματα που έχουν υποστεί διαδικτυακή βία, τα στοιχεία δείχνουν ότι, όπως και στις περιπτώσεις της φυσικής βίας, οι γυναίκες και τα κορίτσια αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο να υποστούν διαφορετικές και πιο τραυματικές μορφές κυβερνοβίας^[i]. Αντίστοιχα, σε πολλές περιπτώσεις η διαδικτυακή βία φαίνεται να εκκινεί συνηθέστερα από το οικείο περιβάλλον, από συζύγους ή συντρόφους (νυν και τέως) ενώ σε επίπεδο εργασίας από τις γυναίκες που έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής παρενόχλησης και μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών, 32 % ανέφεραν ως δράστη τον προϊστάμενο, άλλο συνάδελφο ή πελάτη^[ii].

Τα διαθέσιμα στοιχεία, επίσης, καταμαρτυρούν ότι οι επιπτώσεις της διαδικτυακής βίας είναι αντίστοιχες με αυτές της βίας που ασκείται στον φυσικό κόσμο, επηρεάζοντας σε πολλά επίπεδα την πραγματική ζωή των γυναικών-θυμάτων. Πιο συγκεκριμένα:

Ψυχολογικές- ψυχοσωματικές επιπτώσεις

Η διαδικτυακή βία ενδέχεται να είναι πιο διαδεδομένη, λόγω των μειωμένων αναστολών του διαδικτυακού κόσμου, αλλά και της ανωνυμίας που παρέχεται.  Φαίνεται ότι, πλέον, οι δράστες σεξουαλικής βίας χρησιμοποιούν και το Διαδίκτυο για να παρενοχλούν και να επιτίθενται σε θύματα στο Διαδίκτυο που είναι συνήθως γυναίκες.

Η βία που ασκείται μέσω διαδικτύου, πιθανότατα, έχει παρόμοιες συνέπειες με αυτές της σωματικής βίας. Το τραύμα που βιώνουν γυναίκες οι οποίες είναι θύματα σεξουαλικής ή/και άλλης μορφής βία έχει τον ίδιο αντίκτυπο τραυματισμού με άλλα στρεσογόνα γεγονότα της ζωής, όπως η απόλυση από την εργασία, ο χωρισμός, ο θάνατος ενός στενού συγγενή. Ένα θύμα διαδικτυακής βίας, συνεπώς, συνδέεται με αρνητικά ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα, τα οποία φαίνεται να είναι παρόντα παραπάνω από μια φορά  την εβδομάδα ^[iii].

“… σε πολλές περιπτώσεις η διαδικτυακή βία

φαίνεται να εκκινεί συνηθέστερα από το οικείο περιβάλλον,

από συζύγους ή συντρόφους (νυν και τέως)”

Πιο συγκεκριμένα, τα θύματα διαδικτυακής βίας συνήθως αναφέρουν χαμηλά επίπεδα ψυχολογικής ευεξίας και κοινωνική δυσπροσαρμογή, όπως, προβλήματα ρύθμισης των συναισθημάτων, απομόνωση και χαμηλή αυτοεκτίμηση^[iv]. Επιπλέον, στα άτομα που υφίστανται διαδικτυακή βία παρατηρούνται αλλαγές στον ύπνο και τη διατροφή, απώλεια ενδιαφέροντος για τις δραστηριότητες που απολάμβαναν στο παρελθόν, μειωμένη κοινωνική συναναστροφή και σωματική βία απέναντι στους άλλους, αλλά και στον ίδιο τους τον εαυτό. Ενδέχεται ακόμα να εμφανίσουν διαταραχές άγχους και διάθεσης, καθώς και αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονικότητας^[v], αλλά και δυσμενή συμπτώματα σωματικής υγείας όπως προβλήματα ύπνου, ευερεθιστότητα, ένταση και κόπωση^[vi]. Η επιστημονική βιβλιογραφία έχει τονίσει ότι ένας από τους παράγοντες που παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και διατήρηση της σωματικής ασθένειας είναι η ένταση της εμπειρίας του τραύματος^[vii].

Επιπτώσεις στην επαγγελματική ζωή

Η βία στους χώρους εργασίας λαμβάνει τις δικές της καταγεγραμμένες μορφές, είτε πρόκειται για φυσική, είτε για διαδικτυακή βία, επηρεάζοντας αντίστοιχα την πραγματική καθημερινή ζωή των θυμάτων. Οι πιο συχνές μορφές εργασιακής βίας είναι:

• Ο εργασιακός εκφοβισμός/ παρενόχληση (workplace bullying).
• Ο ψυχολογικός εκφοβισμός/ ηθική παρενόχληση (mobbing).
• Η καταχρηστική εποπτεία / ηγεσία (abusive supervisions).
• Η σεξουαλική παρενόχληση (sexual harassement).
• Η διαδικτυακή παρενόχληση (οnline harassment).
• Ο διαδικτυακός εκφοβισμός (cyberbullying.)^[viii]

Οι επιπτώσεις όλων των προηγούμενων, συμπεριλαμβανομένων και των διαδικτυακών, μορφών βίας αφορούν τόσο στη ζωή του θύματος, όσο και στην ομαλή λειτουργία του εργασιακού χώρου. Πιο συγκεκριμένα:

Ως προς το θύμα, παρατηρούνται όσα ήδη επισημάνθηκαν σε ψυχολογικό-σωματικό-κοινωνικό επίπεδο, με επιπλέον επιπτώσεις στην εργασιακή του απόδοση/εμπειρία, όπου προστίθενται και τα εξής:

Συχνές απουσίες, επαγγελματική εξουθένωση, επιπτώσεις στην επαγγελματική εξέλιξη και στο εισόδημα, συχνά λάθη ή παραλείψεις, αδυναμία συγκέντρωσης, μειωμένη ανοχή στην κριτική, μειωμένη επαγγελματική ικανοποίηση, καθυστερήσεις, λόγω διαρκούς ανησυχίας, χαμηλό ηθικό, παραίτηση ή σκέψεις για παραίτηση, κοινωνική απόσυρση^[ix].

“…τα θύματα διαδικτυακής βίας συνήθως αναφέρουν χαμηλά επίπεδα ψυχολογικής ευεξίας και κοινωνική δυσπροσαρμογή, όπως προβλήματα ρύθμισης των συναισθημάτων, απομόνωση και χαμηλή αυτοεκτίμηση”

Ιδιαίτερη συνθήκη αποτελεί το εργασιακό άγχος που επηρεάζει άμεσα και τη σωματική υγεία του θύματος. Ως εργασιακό άγχος περιγράφεται η μόνιμη συνθήκη άγχους που βιώνει η/ο εργαζόμενη/ος από τη συνεχή πίεση να ρυθμίσει την συμπεριφορά της, ώστε να αντιμετωπίσει καταστάσεις και προσαρμοστεί σε στρεσογόνες συνθήκες μέσα στον χώρο εργασίας. Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα του εργασιακού άγχους είναι: πόνοι στο στήθος και ταχυπαλμίες, ημικρανίες, έντονη εφίδρωση, ζαλάδες και τάσεις λιποθυμίας, αδυναμία και κόπωση, ανάπτυξη φοβιών, κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, συμπεριφορές αποφυγής, συγκρούσεις/διαφωνίες με συναδέλφους ή φιγούρες εξουσίας στο εργασιακό πλαίσιο^[x].

Αντίστοιχα, σε επίπεδο εταιρείας/εργασιακού χώρου οι επιπτώσεις αφορούν κυριότερα σε επιβαρυντικό εργασιακό κλίμα και συνθήκες εργασίας, δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις (οριζόντια & κάθετα), δυσμενής εικόνα στην αγορά και αρνητικές σχέσεις με πελάτες, συνεργάτες, προμηθευτές^[xi].

Προφίλ θυτών άσκησης διαδικτυακής βίας

Όπως σε κάθε περίπτωση άσκησης βίας φαίνεται να εντοπίζονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά τόσο αναφορικά με τους θύτες.

Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις της διαδικτυακής βίας, οι θύτες, συνήθως, παραπέμπουν σε άτομα που έχουν υποστεί, ή υφίστανται, σωματική, ή λεκτική βία, ή μεγάλωσαν σε εξαιρετικά πειθαρχημένα περιβάλλοντα. Μπορεί να είναι κυριαρχικές και ιδιαίτερα δημοφιλείς προσωπικότητες, με μεγάλη αυτοπεποίθηση και ιδιαίτερα θετική άποψη για τον εαυτό τους, ή αντιθέτως, απομονωμένοι από το κοινωνικό σύνολο. Συνήθως, δυσκολεύονται να ακολουθήσουν κανόνες, ενώ συχνά  παρουσιάζουν και άλλες αντικοινωνικές συμπεριφορές, όπως ροπή σε μικροκλοπές, κατανάλωση αλκοόλ ή άλλων ουσιών, προβλήματα αυτοελέγχου, πρόκληση υλικών ζημιών^[xii].

Κύριες αιτίες που μπορεί να οδηγήσουν ένα άτομο να αναπτύξει συμπεριφορές διαδικτυακής βίας είναι η βίωση έντονων συναισθημάτων, όπως η συναισθηματική πλήξη, ο θυμός, η απόγνωση, η μοναξιά, η ανάγκη για προσοχή, η ανάγκη επιβολής δύναμης, ακόμη και η αντεκδίκηση, λόγω πρότερης δικής του θυματοποίησης από άλλο άτομο.

Τόσο οι προβληματικές σχέσεις στο οικογενειακό περιβάλλον, όσο και μια ευρύτερη κοινωνική δυσλειτουργικότητα του ατόμου σε φιλικό ή/και σχολικό/επαγγελματικό επίπεδο, αποτελούν υπόστρωμα πυροδότησης τέτοιων αντικοινωνικών συμπεριφορών. Λιγότερο συχνά, μα, εξίσου, σημαντικό κίνητρο, μπορεί να είναι η ευχαρίστηση πρόκλησης πόνου, από ένα άτομο, σε ένα άλλο, με σκοπό απλά την ψυχαγωγία του θύτη^[xiii].

*Η Φιλιώ Κάσιου είναι οικονομολόγος και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος.

**Η Μαργαρίτα Κότε είναι marketing assistant και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος.

***Η Παρασκευή Πλαστήρα είναι ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος.

****Η Αρετή Φλωράκη είναι απόφοιτη της Σχολής Ψυχολογίας και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος και στη ΧΕΝ Αθηνών.

^[i] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf

^[ii] FRA (2014), Βία κατά των γυναικών: πανευρωπαϊκή έρευνα – Τα αποτελέσματα με μια ματιά. https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra-2014-vaw-survey-at-a-glance-oct14_el.pdf

^[iii] de Araújo, A. V. M., do Bonfim, C. V., Bushatsky, M., & Furtado, B. M. A. (2022). Technology-facilitated sexual violence: A review of virtual violence against women. Research, Society and Development, 11(2), e57811225757-e57811225757.

^[iv] Extremera, N., Quintana-Orts, C., Mérida-López, S., & Rey, L. (2018). Cyberbullying victimization, self-esteem and suicidal ideation in adolescence: Does emotional intelligence play a buffering role?. Frontiers in psychology, 9, 367.

^[v] Çimke, S., & Cerit, E. (2021). Social media addiction, cyberbullying and cyber victimization of university students. Archives of psychiatric nursing, 35(5), 499-503.

^[vi] Kowalski, R. M., & Limber, S. P. (2013). Psychological, physical, and academic correlates of cyberbullying and traditional bullying. Journal of adolescent health, 53(1), S13-S20.

^[vii]Afari, N., Ahumada, S. M., Wright, L. J., Mostoufi, S., Golnari, G., Reis, V., & Cuneo, J. G. (2014). Psychological trauma and functional somatic syndromes: a systematic review and meta-analysis. Psychosomatic medicine, 76(1), 2.

^[viii] Τσιάμα, Μ.Χ, (2013). Το φαινόμενο της ηθικής/ψυχολογικής παρενόχλησης στο χώρο της εργασίας: εννοιολογικοί προσδιορισμοί.

https://www.eiead.gr/publications/docs/arthra%20kai%20meletes%20to%20fanomeno%20tis%20ithikis%20parenoxlisis%20sto%20xwro%20ergasias.pdf

^[ix] ΚΕΘΙ (2020). Βία ενάντια στις γυναίκες στο χώρο εργασίας τους… ας μιλήσουμε για αυτό: οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των γυναικών εξαιτίας της βίας και της παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους.- Αθήνα: Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, [χ.χ.].-44σ. https://www.kethi.gr/sites/default/files/wp-content/uploads/2010/10/204_odigos_0710.pdf

^[x] ΚΕΘΙ (2020). Βία ενάντια στις γυναίκες στο χώρο εργασίας τους… ας μιλήσουμε για αυτό: οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των γυναικών εξαιτίας της βίας και της παρενόχλησης στο χώρο εργασίας τους.- Αθήνα : Εταιρία

Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας, [χ. χ.].- 44 σ. https://www.kethi.gr/sites/default/files/wp-content/uploads/2010/10/204_odigos_0710.pdf

^[xi] Ο. π.

^[xii] Γρηγοράκη Μ., Περάκη Φ., Πολίτη  Α. (2016). Ηλεκτρονικός εκφοβισμός στην παιδική και εφηβική ηλικία: διερευνώντας το φαινόμενο, όπως εκδηλώνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/edusc/article/view/412/374 

[xii] Ο. π.

Η Χ.Ε.Ν. Ελλάδος, δεν ευθύνεται για οιαδήποτε άποψη εκφραστεί και φιλοξενηθεί από το feminalab.gr, από φυσικό πρόσωπο, εταιρεία, οργανισμό. Οι απόψεις αυτές βαραίνουν και ευθύνουν αποκλειστικά το φορέα που τις εκφράζει και δεν υιοθετούνται από τη ΧΕΝ Ελλάδος.

.