Ημερολόγιο
Έμφυλη διαδικτυακή βία: οι μορφές
Από τις Μαριάννα Κίτσου* και Βέρα Μάρκου**
Η έμφυλη βία στο Διαδίκτυο (διαδικτυακή βία κατά γυναικών και κοριτσιών- CVAWG)
Αναγνωρίζοντας ότι πλέον το Διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει χώρο άσκησης βίας κατά των γυναικών και μάλιστα με τρόπους που υπερβαίνουν την πραγματική ζωή, αλλά με συνέπειες που απειλούν την πραγματική τους ζωή, οι εθελόντριες της ΧΕΝ Ελλάδος που συγκροτούν την ομάδα έρευνας-ενασχόλησης με την έμφυλη διαδικτυακή βία, διεξήγαγαν βιβλιογραφική έρευνα σε μια προσπάθεια περιγραφής και χαρτογράφησης του φαινομένου. Ακολουθεί μια σειρά από άρθρα που αφορούν στις μορφές και στις επιπτώσεις της έμφυλης διαδικτυακής βίας, στο υπάρχον νομοθετικό πλαίσιο σε Ελλάδα και Ευρώπη, αλλά και στους φορείς και τις οργανώσεις που ασχολούνται με το ζήτημα.
Έμφυλη διαδικτυακή βία: οι μορφές
Από τις Μαριάννα Κίτσου* και Βέρα Μάρκου**
Το κοινωνικό τοπίο
Στις μέρες μας, το διαδίκτυο επεκτείνεται διαρκώς σε τομείς καθημερινής δραστηριότητας, όπως είναι η επικοινωνία, η πληροφόρηση, οι σχέσεις, η εργασία, οι αγορές, η διασκέδαση, η υγεία κ.α.
Οι ταχύτατα αναπτυσσόμενες τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας (ICT) δημιουργούν νέα εργαλεία και συσκευές που έχουν τη δυνατότητα να καταγράφουν δεδομένα και να ανταλλάσσουν στοιχεία μεταξύ τους[i], όπως oι υπολογιστές, οι συσκευές GPS, τα smart phones και smart watches, οι health trackers και πολλά άλλα.
Οι ψηφιακές πλατφόρμες έχουν συχνά επαινεθεί για το γεγονός ότι παρέχουν ίσες ευκαιρίες για δημόσια έκφραση, ανεξάρτητα από την ταυτότητα και το κοινωνικό status.
Ωστόσο, δεν είναι όλοι το ίδιο ευπρόσδεκτοι σε αυτές. Τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες μπορούν να είναι θύματα βίας στον κυβερνοχώρο. Από τις διαθέσιμες έρευνες προκύπτει ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να στοχοποιηθούν και να βιώσουν διαφορετικές και πιο τραυματικές μορφές κυβερνοβίας[ii]. Αποτελούν συγκριτικά με τους άντρες πολύ συχνότερο στόχο συγκεκριμένων μορφών διαδικτυακής βίας[iii], ενώ υπολογίζεται ότι μία στις δέκα γυναίκες έχει ήδη βιώσει μια μορφή διαδικτυακής βίας από την ηλικία των 15 ετών[iv].
Η διαδικτυακή βία κατά γυναικών και κοριτσιών (CVAWG) είναι μια πράξη βίας με βάση το φύλο που διαπράττεται μέσω των νέων τεχνολογιών, αλλά είναι βαθιά ριζωμένη στην ανισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών που εξακολουθεί να υπάρχει στις κοινωνίες μας[v].
“…υπολογίζεται ότι μία στις δέκα γυναίκες
έχει ήδη βιώσει μια μορφή διαδικτυακής βίας από την ηλικία των 15 ετών”
Η συνεχιζόμενη κουλτούρα υποτίμησης των γυναικών ευθύνεται για την έμφυλη βία στον πραγματικό κόσμο με μορφές, όπως η σεξουαλική, η ψυχολογική, η οικονομική βία, η στέρηση της εκπαίδευσης, ο εκφοβισμός, ο εκβιασμός. Αποκορύφωμα αποτελεί η αύξηση του ποσοστού των γυναικοκτονιών, σε όλο τον δυτικό κόσμο και ιδιαίτερα την τελευταία τριετία, μετά την έκρηξη του Covid19[vi]. Η βία στον κυβερνοχώρο δεν αποτελεί ξεχωριστό φαινόμενο από τη βία στον «πραγματικό κόσμο», καθώς συχνά ακολουθεί τα ίδια πρότυπα με τη βία εκτός διαδικτύου. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο πρόβλημα, ανεξάρτητα από κουλτούρα και εθνότητα, με σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες[vii],[viii]
Η διαδικτυακή βία σε βάρος γυναικών και κοριτσιών δεν είναι πλήρως κατανοητή από την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Βρετανία, Η.Π.Α. κλπ., καθώς δεν έχουν διεξαχθεί μελέτες για την έκταση και τις επιπτώσεις της. Έτσι, δεν έχει πλήρως εννοιολογηθεί, οριστεί ή νομοθετηθεί[ix], με αποτέλεσμα να μην υπάρχει κοινή ορολογία όσον αφορά στις μορφές της διαδικτυακής βίας, γρήγορη ανταπόκριση στην προσαρμογή της νομοθεσίας[x] και στην απονομή δικαιοσύνης.
‘Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας[xi] και από άλλες πηγές, δεν έχουν πραγματοποιηθεί εκτεταμένες έρευνες σχετικά με την έμφυλη βία στο διαδίκτυο, σε αντίθεση με έρευνες που αφορούν στην έμφυλη βία σε σχολεία και πανεπιστήμια[xii] και την ενδοοικογενειακή βία[xiii]. Ωστόσο, πολλά θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού υπήρξαν και θύματα απλού εκφοβισμού.
Για πολλούς ερευνητές[xiv] η διαδικτυακή βία πολλαπλασιάζει τη βία στον φυσικό κόσμο, προκαλώντας φυσική βία, απάτες, κλοπές, κατάθλιψη, απώλεια εργασίας, αυτοκτονίες[xv].
Η πρόσβαση στο διαδίκτυο θεωρείται, πλέον, θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, δεδομένης της αναγκαιότητας της για την οικονομική και κοινωνική ευημερία. Γι’ αυτό είναι απαραίτητο να είναι ασφαλής και χρήσιμος ο δημόσιος ψηφιακός χώρος για όλους, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών κάθε ηλικίας[xvi].
“Η βία στον κυβερνοχώρο δεν αποτελεί ξεχωριστό φαινόμενο από τη βία στον «πραγματικό κόσμο», καθώς συχνά ακολουθεί τα ίδια πρότυπα με τη βία εκτός διαδικτύου.”
Γλωσσάρι Μορφών Έμφυλης Βίας στον κυβερνοχώρο
Οι μορφές έμφυλης διαδικτυακής βίας που απαντώνται συχνότερα στις σχετικές έρευνες[xvii],[xviii],[xix],[xx] είναι:
- Cyber Stalking: διαδικτυακή καταδίωξη μέσω social media, sms, @mails, με προσβλητικά σχόλια, διαδικτυακή παρακολούθηση, επαναλαμβανόμενη, παρενοχλητική επικοινωνία με το θύμα.
- Cyber Harassment: διαδικτυακή παρενόχληση με ανεπιθύμητα μηνύματα κάθε μορφής, απειλές, ανάρμοστες προτάσεις σε διαδικτυακές πλατφόρμες, λεκτικό μίσος.
- NCII Abuse, non-consensual intimate icon abuse: μη συναινετική εκμετάλλευση εικόνων προσωπικού περιεχομένου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με συνέπεια κινδύνους στο φυσικό κόσμο.
- Revenge Porn: μη συναινετική πορνογραφία (ή «εκδικητική πορνογραφία») με στόχο τον εξευτελισμό του θύματος.
- Cyber flashing: αποστολή σεξουαλικών εικόνων του δράστη μέσω κοινωνικών δικτύων σε ανύποπτες γυναίκες.
- Body shaming: ειρωνικά σχόλια για το σώμα ή την εμφάνιση γυναικών στα social media.
- Slut shaming: στιγματισμός που αποδίδεται σε γυναίκες, λόγω της σεξουαλικότητάς τους και επηρεάζει ιδιαίτερα τις έφηβες.
- Deepfake: δημιουργία ψεύτικου ακουστικού/οπτικού υλικού που φαίνεται αυθεντικό με ερωτικό περιεχόμενο στα κοινωνικά δίκτυα ή sites για ενήλικες, χωρίς γνώση, ή, συγκατάθεση του προσώπου, με κίνδυνο για τη ασφάλειά του στο φυσικό κόσμο.
- Doxxing: κακόβουλη διαρροή προσωπικών δεδομένων χωρίς την συγκατάθεση του ατόμου, με κίνδυνο για τη ασφάλεια του θύματος στο φυσικό κόσμο.
- Sextortion: εκβιασμός για δημοσίευση προσωπικού ερωτικού περιεχομένου
- Virtual Rape: βίντεο με εικονικό βιασμό του άβαταρ ενός προσώπου από άλλα άβαταρ (συμβαίνει σε 3-D ψηφιακούς κόσμους όπως το Metaverse).
- Theft Identity: κλοπή ταυτότητας θύματος και άνομη χρήση της εν αγνοία του, με σκοπό τη δυσφήμιση στον κοινωνικό και επαγγελματικό του κύκλο ή για εγκληματικούς σκοπούς.
- Cyber Trafficking: ηλεκτρονικά υποστηριζόμενη εμπορία ανθρώπων.
- Digital Voyeurism (#creepshots): ψηφιακή ηδονοβλεψία, μη συναινετική λήψη βίντεο & φωτογραφιών από το μπούστο, τους γοφούς ή άλλα μέρη του σώματος ανυποψίαστων γυναικών σε δημόσιους χώρους.
*Η Μαριάννα Κίτσου είναι δημόσια υπάλληλος και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος.
**Η Βέρα Μάρκου είναι βιολόγος και εθελόντρια στη ΧΕΝ Ελλάδος.
[i] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[ii] Ο. π.
[iii] ΓΓΔΟΠΙΦ (2021), 3η Ετήσια Έκθεση για την Βία κατά των Γυναικών
[iv] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[v] Ο. π.
[vi] ΓΓΔΟΠΙΦ (2021), 3η Ετήσια Έκθεση για την Βία κατά των Γυναικών
[vii] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[viii] ΓΓΔΟΠΙΦ (2021), 3η Ετήσια Έκθεση για την Βία κατά των Γυναικών
[ix] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[x] e-nomothesia.gr Τράπεζα Πληροφοριών Νομοθεσίας https://www.e-nomothesia.gr/oikogeneia/nomos-4531-2018-phek-62a-5-4-2018.html
[xi] ΕΛ.ΑΣ (2022) Ετήσια Έκθεση Αντιμετώπισης Ενδοοικογενειακής Βίας
[xii] Ένωση Προάσπισης των Δικαιωμάτων των Γυναικών (UMAR), 2021, Advancing administrative data collection on intimate partner violence and gender- related killings of women
[xiii] EU Fundamental Rights Agency, 2014, Violence against women: an EU-wide survey-Main results
[xiv] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[xv] A review of research on cyber-bullying in Greece, 2015, Ιnternational Journal of Adolescence and Youth, N. Antoniadou, C. Kokkinos
[xvi] EIGE, (2017), Διαδικτυακή Βία σε βάρος Γυναικών και Κοριτσιών
[xvii] EIGE (2022), Cyber Violence against Women and Girls, Key Terms and Concepts. https://eige.europa.eu/sites/default/files/cyber_violence_against_women_and_girls_key_terms_and_concepts.pdf
[xviii] GREVIO (2021), General Recommendation No1 on the digital dimension of violence against women, Council of Europe, Strasbourg, 20 October 2021 (https://rm.coe.int/grevio-rec-no-on-digital-violence-against-women/1680a49147 ).
[xix] Ένωση Προάσπισης των Δικαιωμάτων των Γυναικών (UMAR), 2021, Advancing administrative data collection on intimate partner violence and gender- related killings of women
[xx] Eκθεση EIGE, (2017), Διαδικτυακή Βία σε βάρος Γυναικών και Κοριτσιών